Trwają prace nad projektem ust. o jawności życia publicznego

Co dla przedsiębiorców oznacza nowa ustawa o jawności życia publicznego?

Kluczowe punkty

W dniu 25 października br. do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych skierowano projekt ustawy o jawności życia publicznego opracowany przez Koordynatora służb specjalnych i członka Rady Ministrów, Mariusza Kamińskiego. W projekcie po raz pierwszy podjęto próbę systemowego ujęcia problematyki ochrony sygnalistów (whistleblowers). Projektowana ustawa zobowiązuje też wszystkich co najmniej średnich przedsiębiorców do stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych.

Z punktu widzenia prowadzonej przez Państwa działalności projektowane zmiany oznaczają konieczność:

• wdrożenia lub co najmniej dostosowania posiadanych wewnętrznych rozwiązań antykorupcyjnych do nowych wymogów, w szczególności ich praktycznego zastosowania oraz efektywności,
• weryfikację lub wprowadzenie odpowiedniego udokumentowania funkcjonowania wdrożonych środków oraz ich skuteczności, poprzez odpowiednie procesy audytowe i kontrolingowe,
• wprowadzenie rozwiązań umożliwiających okresowe przeglądy stosowania procedur antykorupcyjnych – na wypadek zarzutu ich nieskuteczności lub pozorności, w tym także powołanie kolegialnych organów do ich stosowania typu komitety compliance/rady zgodności,
• dostosowania przyjętego formatu procedur i innych wewnętrznych regulacji antykorupcyjnych do metodologii i zakresu kontroli przeprowadzanej przez CBA,
• przygotowanie organizacji oraz pracowników do potencjalnej kontroli CBA (symulacja kontroli),
• wprowadzenia efektywnego systemu wewnętrznego informowania o nieprawidłowościach przez pracowników, współpracowników i kontrahentów (whistleblowing system),
• wprowadzenie systemu weryfikacji kontrahentów pod kątem ich wiarygodności i rzetelności,
• weryfikacja obowiązujących kontraktów oraz wzorców umów pod kątem ich zgodności z wymogami nowej regulacji (w szczególności wprowadzenia klauzul antykorupcyjnych),
• wprowadzenie systemu regularnych szkoleń dla pracowników i współpracowników wraz z opcja testu wiedzy (tradycyjnych lub on-line),
• ustalenie właściwych standardów komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej.

Obowiązkowe wewnętrzne regulacje antykorupcyjne

Zakres nowych obowiązków

Projekt zobowiązuje wszystkich co najmniej średnich przedsiębiorców oraz jednostki sektora finansów publicznych do wprowadzania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych w celu przeciwdziałania przypadkom dokonywania przez osoby działające w ich imieniu lub na ich rzecz przestępstw określonych w:

• 229, 230a, 296a § 2-4 Kodeksu karnego: ̶ przekupstwo, ̶ płatna protekcja czynna, ̶ łapownictwo na stanowisku kierowniczym,
• 46 ust. 2-4 i art. 48 ustawy o sporcie: ̶ korupcja sportowa ̶ płatna protekcja w sporcie,
• 54 ust. 4 i 5 ustawy refundacyjnej: ̶ udzielanie lub obiecywanie korzyści majątkowej lub osobistej w związku z wytwarzaniem lub obrotem lekami, środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobami medycznymi podlegającymi refundacji.

Wykonanie obowiązku wprowadzenia ww. procedur ma polegać na podejmowaniu „środków organizacyjnych, kadrowych i technicznych mających na celu przeciwdziałanie tworzeniu otoczenia sprzyjającego popełnianiu” wskazanych przestępstw.

Wśród środków takich projekt wymienia m.in. obowiązek:

• zapewnienia zatrudnionym szkoleń z zasad odpowiedzialności karnej za ww. przestępstwa,
• umieszczenia w umowach klauzul stanowiących, że żadna część wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy nie zostanie przeznaczona na pokrycie kosztów udzielania korzyści majątkowych i osobistych,
• opracowania kodeksu etycznego przedsiębiorstwa („jako deklaracji odrzucającej korupcję”), podpisanego przez każdego pracownika, współpracownika i kontrahenta firmy,
• określenia wewnętrznej procedury i wytycznych dotyczących otrzymywanych przez pracowników prezentów i innych korzyści,
• opracowania procedur informowania właściwych organów przedsiębiorcy o propozycjach korupcyjnych.

Surowe sankcje

Jeżeli osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy postawiony zostanie zarzut popełnienia jednego z ww. przestępstw:

• na przedsiębiorcę możliwe będzie nałożenie kary pieniężnej w wysokości od 10.000 do 10.000.000 zł, jeżeli:
  • nie stosuje procedur antykorupcyjnych, lub
  • procedury antykorupcyjne były pozorne albo nieskuteczne;
• Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego będzie wszczynał kontrolę przedsiębiorcy w zakresie stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych;
  • jeśli kontrola wykaże, że przedsiębiorca procedur tych nie stosował albo że stosowane przez niego procedury były nieskuteczne lub pozorne, Szef CBA będzie sporządzał wniosek o ukaranie, w którym określi wysokość wnioskowanej kary, i poinformuje o tym przedsiębiorcę.

W ciągu 30 dni przedsiębiorca będzie mógł dobrowolne uiścić karę w wysokości zaproponowanej we wniosku Szefa CBA. W przeciwnym razie Szef CBA będzie kierował wniosek do Prezesa UOKiK, który wymierzy karę w drodze decyzji administracyjnej. Od decyzji o ukaraniu będzie się można odwołać do Sądu Okręgowego w Warszawie.

Dodatkowo przedsiębiorca, wobec którego Prezes UOKiK orzekł karę pieniężną nie będzie się mógł ubiegać o uzyskanie zamówienia publicznego przez okres 5 lat od daty uprawomocnienia się tego orzeczenia.

Ochrona prokuratorska dla sygnalistów

Status sygnalisty

Projekt zakłada, że zgłoszenia informacji o nieprawidłowościach będą przez sygnalistów kierowane bezpośrednio do organów ścigania. Dla firmy oznacza to istotne ryzyko reputacyjne, nawet jeśli informacje o nieprawidłowości nie zostaną potwierdzone. W związku z tym kluczową rolę będą odgrywać efektywne wewnętrzne systemy whistleblowingowe, tj. stworzenie pracownikom i kontrahentom możliwości skorzystania w pierwszej kolejności z wewnętrznych środków informowania o naruszeniach oraz zagwarantowanie sygnalistom odpowiedniej ochrony wewnątrz organizacji.

Zgodnie z projektem Status sygnalisty nadawany będzie przez prokuratora w drodze postanowienia. Status ten ma być nadawany osobom zgłaszającym wiarygodne informacje o podejrzeniu popełnienia niektórych wskazanych w ustawie przestępstw stypizowanych w Kodeksie karnym, w tym m.in: sprzedajności pełniącego funkcję publiczną, przekupstwa, płatnej protekcji, oszustwa, brak procedur nieskuteczność procedur pozorność procedur kara administracyjna do 10.000.000 zł zarzut popełnienia przestępstwa korupcyjnego dla osoby działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne przez 5 lat 4 oszustwa kredytowego, fałszowania faktur ze znaczną kwotą należności, prania brudnych pieniędzy i nierzetelnej dokumentacji.

Status Sygnalisty będzie mógł uzyskać:

• pracownik pozostający w stosunku pracy z pracodawcą, o którego działalności informuje,
• osoba fizyczna wykonująca zawód (na własne ryzyko, we własnym imieniu lub w ramach prowadzenia działalności gospodarczej) będąca w stosunku umownym z podmiotem, o którego działalności informuje,
• przedsiębiorca będący w stosunku umownym z podmiotem, o którego działalności informuje.

O nadaniu statusu sygnalisty prokurator będzie informował pracodawcę lub podmiot, którego dotyczą informacje będące przedmiotem zgłoszenia.

Skutki nadania statusu sygnalisty

Uzyskanie statusu sygnalisty wiążę się z objęciem danego pracownika, współpracownika lub kontrahenta szczególnym reżimem ochronnym, polegającym m.in. na:

• zakazie rozwiązania z nim umowy lub zmiany warunków tej umowy na mniej korzystne (w szczególności w zakresie wysokości wynagrodzenia, miejsca lub czasu pracy) ̶ przez okres roku od daty umorzenia postępowania albo zakończenia postępowania karnego wszczętego przeciwko sprawcy przestępstwa prawomocnym orzeczeniem, ̶ bez zgody prokuratora wyrażanej na wniosek pracodawcy lub kontrahenta sygnalisty;
• prawie do zwrotu kosztów zastępstwa procesowego od Skarbu Państwa, jeśli sygnalista poniósł negatywne skutki dokonanego zgłoszenia wiarygodnych informacji o przestępstwie.

W razie rozwiązania lub zmiany umowy bez wymaganej zgody prokuratora sygnalista może domagać się od strony rozwiązującej lub zmieniającej umowę odszkodowania w wysokości:

• dwukrotności wynagrodzenia rocznego pobieranego przez sygnalistę na ostatnio zajmowanym stanowisku – w przypadku umów o pracę,
• całkowitej kwoty płatności należnej sygnaliście określonej w treści umowy i niezapłaconej do dnia rozwiązania umowy – w przypadku innych umów.

Konsekwencje wejścia w życie ustawy dla przedsiębiorców

Przyjęcie ustawy będzie się wiązało co najmniej z koniecznością przeprowadzenia przeglądu funkcjonujących w przedsiębiorstwie wewnętrznych regulacji antykorupcyjnych oraz ich dostosowania do nowych wymogów. W tych organizacjach, gdzie nie funkcjonują takie systemy – z ich wprowadzeniem i efektywnym stosowaniem.

Nowa regulacja może się wiązać z istotnym ryzykiem finansowym i reputacyjnym nie tylko ze względu na surowość przewidzianych w ustawie sankcji, a też brak przepisów przejściowych umożliwiających stopniowe wdrożenie nowych standardów i dostosowanie istniejących w firmie rozwiązań do nowych wymagań.

Jeśli są Państwo zainteresowani uzyskaniem dodatkowych informacji na temat projektu ustawy albo szczegółowym omówieniem wpływu, jaki jej wejście w życie może wywrzeć na prowadzoną przez Państwa działalność, prosimy o kontakt.

Więcej informacji w załączonym pliku PDF.