Share
Szeroki zakres odpowiedzialności, wysokie kary finansowe oraz obowiązek zapewnienia środków organizacyjnych, które minimalizują ryzyko popełnienia przestępstwa. Na co jeszcze muszą przygotować się podmioty zbiorowe w związku z nowelizacją ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych?
Podmioty zbiorowe – czyli kto?
Zgodnie z przepisami ustawy katalog podmiotów zbiorowych ulegnie rozszerzeniu. Za podmioty zbiorowe uznawane będą m.in.:
- wszystkie osoby prawne,
- jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
- spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego,
- spółki kapitałowe.
Ustawodawca zaproponował również zapis umożliwiający pociągnięcie do odpowiedzialności podmioty zagraniczne. Kara może dosięgnąć te podmioty, które prowadzą działalność w Polsce lub mają w Polsce swoją siedzibę, pod warunkiem, że czyn został popełniony na terenie Polski lub jego skutek wystąpił w Polsce albo związany był z działaniem na niekorzyść polskiego podmiotu.
Jak się przygotować na zmiany?
Projekt przewiduje, że podobnie jak pod rządami aktualnej ustawy, podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność w trzech przypadkach: za winę z wyborze – czyli powierzenie czynności niewłaściwemu wykonawcy, winę w nadzorze – czyli zawinione niedopełnienie obowiązku nadzoru oraz za winę organizacyjną – czyli brak rozwiązań zapobiegających zagrożeniom, prowadzącym do popełnienia przestępstwa.
Podmiot będzie odpowiadał w szczególności, jeśli nie zostały wdrożone procedury określające zasady postępowania w wypadku wykrycia nieprawidłowości, jeśli brak jest organu odpowiedzialnego za nadzorowanie przestrzegania prawa lub jeśli organ był poinformowany o nieprawidłowościach i nie podjął w związku z tym żadnych działań.
Co to dokładnie oznacza? Przede wszystkim konieczność wdrożenia wewnętrznych systemów compliance oraz systemu whistleblowingowego. Umożliwiają one zidentyfikowanie zagrożonych procesów, a także określenie sposobu postępowania w razie stwierdzenia nieprawidłowości oraz postępowania z dokonywanymi przez sygnalistów zgłoszeniami. Szczególnie kwestia sygnalistów nie powinna umknąć uwadze podmiotów, ponieważ ustawa wprowadza szereg nowych regulacji dotyczących ich pozycji i uprawnień.
Jaka będzie rola sygnalistów w świetle nowelizacji?
Przede wszystkim projekt ustawy wprowadza ochronę prawną sygnalistów oraz określa konsekwencje niezareagowania na ich zgłoszenia. Na gruncie nowych przepisów, podmiot zbiorowy ma obowiązek przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Niedopełnienie tego obowiązku lub nieusunięcie potwierdzonych nieprawidłowości może skutkować nawet dwukrotnym zwiększeniem kar pieniężnych orzekanych przez sąd.
Ustawa zapewnia ochronę nie tylko zgłoszeniom, ale także sygnalistom. Jeśli w związku ze zgłoszeniem nieprawidłowości naruszone zostaną jego uprawnienia, sąd może przywrócić tę osobę do pracy (w razie zakończenia stosunku pracy), orzec odszkodowanie, a także świadczenie pieniężne w wysokości do 1 miliona złotych, które pokrywać będzie przedsiębiorca.
Jakie zagrożenia dla podmiotów zbiorowych i jakie kary?
Zagrożenie powstaje już na poziomie postępowania przeciwko podmiotowi, jeszcze na długo przed jego skazaniem. Zgodnie bowiem z nowymi przepisami, wobec podmiotu zbiorowego można zastosować zarząd przymusowy. Oznacza to, że kontrolę nad organizacją przejmie osoba wskazana przez sąd.
W toku postępowania sąd może również zadecydować o zabezpieczeniu majątkowym, jeśli istnieje ryzyko, że bez tego, późniejsze wykonanie wyroku może być utrudnione. Może się to wiązać z zamrożeniem dużej ilości środków, a co za tym idzie, utratą płynności finansowej podmiotu.
Łatwiej będzie również pociągnąć podmiot zbiorowy do odpowiedzialności. Aby zastosować ustawę nie będzie konieczne wcześniejsze skazanie osoby fizycznej, ponieważ oba te postępowania będą się toczyć od siebie niezależnie. Podmiot zbiorowy będzie odpowiadał za wszelkie zachowania również wtedy, gdy sprawca przestępstwa nie został ustalony, lecz podmiot nie zachował należytej ostrożności w zapobiegnięciu takiemu zdarzeniu.
Nowa ustawa zakłada dużo wyższe niż dotychczas kary. Mogą się one wahać od 30 000 do 30 000 000 złotych. Przepisy dają również możliwość rozwiązania lub likwidacji podmiotu przez sąd. Wysokość kary można dwukrotnie zwiększyć, aż do 60 000 000 złotych, jeśli pomimo zgłoszenia sygnalisty, podmiot zbiorowy nie przeprowadził postępowania wyjaśniającego lub wiedząc o nieprawidłowościach nie usunął ich.
Nowe zapisy dają sądom możliwość orzeczenia zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne przy popełnieniu jednego z określonych z przestępstw.
Skąd potrzeba nowej regulacji?
Autorzy projektu ustawy podkreślają, że dotychczasowe przepisy były nieskuteczne i nie dawały możliwości walki z przestępczością wśród podmiotów zbiorowych. Potwierdzało to także dotychczasowe orzecznictwo. Przygotowanie się do wejścia w życie nowej regulacji będzie wymagało od przedsiębiorców wdrożenie odpowiednich mechanizmów kontroli wewnętrznej i systemów zarządzania ryzykiem, które pozwolą uniknąć surowej odpowiedzialności.
dr Hanna Gajewska-Kraczkowska
Adwokat, Counsel
hanna.gajewska-kraczkowska@dzp.pl
