Share
Parlament Europejski o roli sygnalistów w ochronie interesów finansowych Unii
W rezolucji z dnia 14 lutego 2017 r. Parlament Europejski zajął stanowisko na temat roli demaskatorów [sygnalistów, ang. whistleblowers] w ochronie interesów finansowych Unii Europejskiej. Choć rezolucja nie nakłada na państwa członkowskie żadnych bezpośrednich obowiązków, stanowi ważną informację na temat kierunku polityki europejskiej w zakresie ochrony sygnalistów, a także – pośrednio – kontroli wydatkowania funduszy unijnych w ramach licznych projektów realizowanych w państwach członkowskich. Projekt rezolucji został zgłoszony przez Komisję Kontroli Budżetowej [Committee on Budgetary Control], która zwróciła uwagę na znaczne zróżnicowanie regulacji ochrony sygnalistów w poszczególnych państwach członkowskich.
Istotna rola demaskatorów
Jak czytamy w Rezolucji, instytucje UE mają ograniczone możliwości w zakresie identyfikowania nieprawidłowościach związanych z wydatkowaniem funduszy unijnych. Większość uzyskiwanych przez nie informacji o takich nieprawidłowościach pochodzi od obywateli i organizacji pozarządowych, dlatego wsparcie i ochrona sygnalistów powinna być dla Wspólnoty zadaniem priorytetowym.
W dokumencie podkreśla się istotną rolę sygnalistów w procesie demaskowania przypadków korupcji, bowiem przestępstwa tego typu są niezwykle trudno wykrywalne za pomocą tradycyjnych mechanizmów sprawozdawczości. Przypomniano o postanowieniach przyjętej w 2003 r. Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji i wynikających z niej obowiązkach państw członkowskich w zakresie ochrony demaskatorów.
W sposób szczególny doceniono także rolę dziennikarzy, zwłaszcza dziennikarzy śledczych, w procesie dokumentowania i ujawniania nielegalnych, bezprawnych i szkodliwych praktyk w zakresie pozyskiwania i wydatkowania funduszy europejskich.
Wsparcie i ochrona
Autorzy Rezolucji zaznaczyli, że ochrona demaskatorów na szczeblu państw członkowskich wciąż nie jest powszechna i jednolita, w związku z czym zgłaszanie nieprawidłowości niesie dla zgłaszających istotne ryzyko osobiste i zawodowe. Według OECD ponad 1/3 organizacji dysponujących mechanizmem sprawozdawczym nie posiada pisemnej strategii ochrony osób zgłaszających przypadki działań odwetowych. Obawy przed negatywnymi konsekwencjami działalności sygnalizacyjnej skutkują szkodą dla interesów finansowych Unii, nie dziwi zatem fakt, że na zapewnienie im właściwej ochrony kładziony jest we Wspólnocie coraz większy nacisk.
W Rezolucji zaleca się, aby ochrona sygnalistów została ujęta w ramy prawne i gwarantowała im m.in.:
- ochronę anonimowości;
- wsparcie prawne, psychologiczne i – jeśli to konieczne – finansowe;
- dostęp do różnych kanałów informacji;
- szybkie mechanizmy działania po uzyskaniu zgłoszenia;
- sankcje za podejmowanie środków odwetowych wobec demaskatorów;
- odstąpienie od penalizacji działań demaskatorów.
Nie wyklucza się również stosowania zachęt finansowych dla sygnalistów, np. w postaci procentu od kwoty zasądzonych sankcji.
Co istotne, w Rezolucji wprost zaznaczono, że ochrona powinna objąć sygnalistów tylko wtedy, gdy działają oni w dobrej wierze, w celu ochrony interesu publicznego. Chronione powinny być przy tym również osoby ujawniające nieprawdziwe informacje, o ile działały pod wpływem błędu.
Dalsze działania
Rezolucja stanowi zapowiedź konkretnych działań legislacyjnych na poziomie Unii. Następnym krokiem ma być przedstawienie przez Komisję wniosku ustawodawczego zmierzającego do stworzenia skutecznego, kompleksowego europejskiego programu ochrony demaskatorów, który określi prawne ramy funkcjonowania sygnalistów w przedsiębiorstwach i w instytucjach publicznych.
W Rezolucji wskazano ponadto na potrzebę ustanowienia niezależnej, ponadnarodowej, doradczej instytucji, której będzie doradzanie demaskatorom oraz pomoc w wykorzystaniu odpowiednich kanałów ujawniania informacji o możliwych nieprawidłowościach naruszających interesy finansowe Unii, przy jednoczesnym zachowaniu poufności. Jednocześnie jej podstawowym zadaniem byłaby weryfikacja otrzymanych informacji.
Przewiduje się również powołanie w Parlamencie Europejskim specjalnego działu zajmującego się poufnym zarządzaniem uzyskanymi informacjami oraz utworzenie strony internetowej służącej do anonimowego składania skarg.
Ponieważ państwa członkowskie – jako pierwsi odbiorcy środków unijnych – mają obowiązek kontrolowania wydatkowania tych środków zgodnie z prawem, Parlament wzywa je do zawierania w corocznych sprawozdaniach odrębnego rozdziału poświęconego zgłoszeniom otrzymanym od sygnalistów oraz opisowi działań następczych. W przyszłości instytucje unijne przyjrzą się również nielegalnemu transferowi mienia do państw niebędących członkami UE.
dr Anna Hlebicka-Józefowicz
Adwokat, Partner
anna.hlebicka-jozefowicz@dzp.pl
