Share
W drugiej połowie kwietnia Komisja Europejska przedstawiła projekt dyrektywy o ochronie sygnalistów. Celem dyrektywy jest ujednolicenie zasad ochrony sygnalistów obowiązujących w krajach Unii. Projekt przewiduje wprowadzenie szeregu rozwiązań wzmacniających pozycję sygnalistów i umożliwiających lepsze wykorzystanie potencjału whistleblowingu w interesie publicznym.
Sygnalista – czyli kto?
Dyrektywa definiuje sygnalistę jako osobę, która przekazuje lub ujawnia informacje o naruszeniu prawa Unii Europejskiej powzięte przez nią w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Pojęcie to ma obejmować zarówno pracowników (osoby pozostające w stosunku pracy), jak i samozatrudnionych, zleceniobiorców, kontrahentów, dostawców, wolontariuszy, praktykantów i osoby ubiegające się o pracę.
Warunkiem udzielenia ochrony jest działanie sygnalisty w dobrej wierze, tj. w uzasadnionym przekonaniu o prawdziwości przekazywanych informacji lub w razie uzasadnionego podejrzenia, że był on świadkiem naruszenia prawa.
Co będzie mógł zgłosić sygnalista?
Ochroną mają zostać objęte zgłoszenia dotyczące naruszeń prawa Unii Europejskiej w 10 obszarach regulacji:
- zamówienia publiczne,
- usługi finansowe, przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
- bezpieczeństwo produktów,
- bezpieczeństwo w transporcie,
- ochrona środowiska,
- bezpieczeństwo nuklearne,
- zdrowie publiczne,
- bezpieczeństwo żywieniowe, zdrowie i ochrona zwierząt,
- ochrona konsumentów,
- bezpieczeństwo i ochrona danych osobowych oraz bezpieczeństwo systemów i sieci informacyjnych.
Ponadto ochronę będzie można przyznać sygnalistom zgłaszającym naruszenia dotyczące unijnych przepisów o ochronie konkurencji, naruszeń zagrażających interesom finansowym Unii, a także – w zakresie, w jakim mogą negatywnie wpłynąć na wspólny rynek – działania naruszające przepisy o podatku od osób prawnych.
Kogo obejmą nowe obowiązki?
Dyrektywa przewiduje, że wszyscy przedsiębiorcy zatrudniający powyżej 50 pracowników lub których roczny obrót przekracza 10 milionów euro, a także wszystkie publiczne władze centralne i lokalne (w tym jednostki samorządu terytorialnego liczące powyżej 10 tys. mieszkańców) będą miały obowiązek wprowadzenia wewnętrznych kanałów przekazywania informacji o nieprawidłowościach w sposób zapewniający poufność przekazywanych danych i ochronę tożsamości sygnalistów. Nowe obowiązki obejmą także mikro- i małych przedsiębiorców, o ile działają w branży usług finansowych lub w innych branżach szczególnie narażonych na ryzyka związane z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.
Zgodnie z projektowaną regulacją, podmioty te będą miały obowiązek wyznaczenia osoby lub odpowiedniej jednostki organizacyjnej odpowiedzialnych za odbieranie zgłoszeń oraz ich analizę, a także za informowanie o tym w jaki sposób i w jaki sytuacjach można dokonać zgłoszenia zewnętrznego – bezpośrednio do właściwych krajowych lub unijnych organów. Co do zasady w ciągu 3 miesięcy od dnia przekazania informacji o naruszeniu sygnalista powinien zostać poinformowany o dalszych losach swojego zgłoszenia.
W jakim trybie należy zgłaszać nieprawidłowości?
Projekt dyrektywy zakłada, że sygnalista powinien w pierwszej kolejności przekazać informację o nieprawidłowości swojemu pracodawcy w ramach obowiązującego w firmie systemu zgłaszania naruszeń. Sygnalista może jednak pominąć ten kanał i dokonać zgłoszenia bezpośrednio do właściwych organów publicznych, jeżeli:
- jego pracodawca nie ustanowił wewnętrznego systemu informowania o nieprawidłowościach (systemu whistleblowingowego), lub
- korzystanie z ustanowionego w firmie systemu whistleblowingowego nie jest w danym przypadku obowiązkowe (np. dla osób niepozostających w stosunku pracy), lub
- wewnętrzny system zgłaszania nieprawidłowości nie działa prawidłowo lub można w sposób uzasadniony zakładać, że nie będzie działał prawidłowo (np. nie zapewnia należytej ochrony tożsamości sygnalisty, nie daje dostatecznych gwarancji ochrony przed działaniami odwetowymi).
Bezpośrednie zgłaszanie nieprawidłowości do właściwych organów będzie również możliwe wówczas, gdy sprawa dotyczy m.in. naruszenia interesów finansowych Unii.
W ściśle określonych okolicznościach sygnalista będzie też mógł ujawnić sprawę naruszenia bezpośrednio opinii publicznej lub mediom.
Zakres ochrony sygnalistów
Dyrektywa ma zobowiązać państwa członkowskie do zakazania wszelkich form działań odwetowych wobec sygnalistów, a także do stworzenia systemu skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających kar dla osób, które takie działania podejmują.
Wśród środków ochrony sygnalistów przed działaniami odwetowymi projekt Dyrektywy przewiduje:
- dostęp do bezpłatnego poradnictwa prawnego,
- tymczasowe środki zaradcze wobec aktów odwetu, w tym możliwość tymczasowego zawieszenia skuteczności czynności stanowiących działanie odwetowe (np. zwolnienie z pracy) do czasu zakończenia postępowania sądowego,
- odwrócenie ciężaru dowodu polegające na tym, że to osoba oskarżona o podejmowanie wobec sygnalisty działań odwetowych będzie musiała udowodnić, że działania te nie były motywowane chęcią odwetu za fakt ujawnienia przez niego nieprawidłowości,
- zwolnienie sygnalistów z odpowiedzialności prawnej za ujawnienie informacji zastrzeżonych na mocy zawartych z nimi umów lub przepisów prawa (bezskuteczność tzw. klauzul kneblujących),
- ochrona przed dochodzeniem wobec sygnalisty odpowiedzialności prawnej przed sądem (np. z tytułu zniesławienia lub naruszenia tajemnicy służbowej w związku ze zgłoszeniem nieprawidłowości).
Co dalej?
Projekt dyrektywy zakłada, że państwa członkowskie dokonają transpozycji nowej regulacji do dnia 15 maja 2021 r. Komisja zachęca przy tym, by w ramach jej implementacji państwa członkowskie rozważyły rozszerzenie przewidzianego w dyrektywie zakresu ochrony oraz stworzenie kompleksowych i spójnych krajowych ram dla prawnej ochrony sygnalistów.
Przed polskim ustawodawcą kolejne wyzwanie. Biorąc pod uwagę jakie zasady ochrony sygnalistów zaproponowano w projekcie ustawy o jawności życia publicznego, czeka nas jeszcze sporo pracy.
dr Anna Hlebicka-Józefowicz
Adwokat, Partner
anna.hlebicka-jozefowicz@dzp.pl
