Jak reklamować suplementy diety?

Reklama suplementów diety regulowana jest co do zasady mniej restrykcyjnie niż reklama produktów leczniczych. Niemniej jednak również w tym obszarze obowiązuje kilka ważnych reguł, o których przedsiębiorca powinien pamiętać.

Podstawowe znaczenie w zakresie reklamy suplementów diety mają przepisy Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Przedsiębiorcy z branży suplementów diety powinni również wziąć pod uwagę uregulowania wspólnotowe. Coraz większe znaczenie ma tutaj Rozporządzenie 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.

Uregulowania krajowe
Spośród przepisów regulujących reklamę suplementów diety największe znaczenie ma art. 46 Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Wprowadza on dwie generalne reguły. Po pierwsze, reklama suplementu diety nie może wprowadzać w błąd (np. w zakresie składu lub właściwości produktu). Po drugie, reklama nie może przypisywać suplementowi diety właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia ani odwoływać się do takich właściwości.
Szczególnie drugie ze wskazanych zagadnień wywołuje wiele praktycznych problemów. Niezwykle trudno bowiem nakreślić granicę pomiędzy niedopuszczalnym przypisywaniem właściwości leczniczych a prawnie dozwolonym wskazywaniem na pozytywny wpływ danego produktu na zdrowie. Ten brak jednoznacznego rozróżnienia stanowi przyczynę wielu sporów pomiędzy organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej a przedsiębiorcami. Najczęstsze zarzuty dotyczą rekomendowania suplementu diety w przypadku występowania określonych jednostek chorobowych, czy też posługiwania się w reklamie terminologią charakterystyczną dla produktów leczniczych (np. sformułowania „podmiot odpowiedzialny”, „substancja czynna”). Problematyczne może być również odwoływanie się do mechanizmów działania charakterystycznych dla produktów leczniczych (tutaj pomocne może okazać się coraz bogatsze orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczące tej materii).
Rozstrzygnięcie powyższych wątpliwości bywa niezwykle trudne w praktyce. Przedsiębiorcy powinni jednak pamiętać, że naruszenie art. 46 Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia może wiązać się z szeregiem negatywnych konsekwencji. Po pierwsze, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej mogą zakazać dalszego prowadzenia takiej reklamy. Co bardziej istotne, na przedsiębiorcę może być w takim przypadku nałożona kara pieniężna (do wysokości około 100.000 złotych; istnieje również możliwość obliczania kary pieniężnej w oparciu o wartość zakwestionowanych środków spożywczych). Po trzecie, potencjalnie istnieje możliwość zakwalifikowania danego suplementu diety jako produkt leczniczy tylko na podstawie sposobu, w jaki jest on prezentowany – innymi słowy, nawet, jeśli dany produkt nie posiada właściwości leczniczych, może zostać uznany za produkt leczniczy tylko dlatego, że jego producent w reklamie przypisał temu preparatowi określone właściwości (zostało to potwierdzone m.in. w orzeczeniu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Ter Voort). Dokonanie takiego „przekwalifikowania” suplementu diety może wiązać się oczywiście z zastosowaniem sankcji grożących za wprowadzenie do obrotu produktu leczniczego bez pozwolenia.

Przepisy unijne
Przedsiębiorcy powinni również pamiętać o przepisach unijnych. Uwaga ta odnosi się przede wszystkim do Rozporządzenia 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności. Rozporządzenie to obowiązuje bezpośrednio we wszystkich państwach Unii Europejskiej.
Reguły przewidziane przez Rozporządzenie 1924/2006 mają zastosowanie do wszelkiej komunikacji dotyczącej środków spożywczych (w tym suplementów diety) – obejmuje to nie tylko znakowanie produktów, ale również ich reklamę. Przepisy tego aktu prawnego dotyczą zasadniczo dwóch rodzajów oświadczeń – żywieniowych (wskazujących na zawartość określonego składnika w żywności lub jej brak) i zdrowotnych (wskazujących na istnienie związku pomiędzy spożywaniem danego produktu a zdrowiem). Przepisy Rozporządzenia przewidują pewne reguły ogólne, które częściowo pokrywają się z obowiązującymi dotychczas regulacjami (m.in. w zakresie zakazu wprowadzania w błąd). Wprowadzono też nowe zasady – m.in. dopuszczające stosowanie oświadczeń wyłącznie wtedy, gdy korzystne działanie odżywcze lub fizjologiczne składnika środka spożywczego, do którego odnosi się oświadczenie, ma potwierdzenie w ogólnie uznanych dowodach naukowych. Na podstawie art. 6 Rozporządzenia inspekcja sanitarna jest natomiast upoważniona do żądania przedstawienia przez przedsiębiorcę dowodów naukowych potwierdzających prawdziwość stosowanego oświadczenia. Istotne jest zatem, aby przeanalizować, czy dane, na których oparł się przedsiębiorca posługujący się oświadczeniem mają walor „ogólnie uznanych dowodów naukowych”. Pozwoli to zgromadzić całą niezbędną dokumentację na wypadek wystąpienia przez inspekcję sanitarną z żądaniem na podstawie art. 6 Rozporządzenia.

Wskazane zasady ogólne powinny być stosowane zarówno w przypadku stosowania oświadczeń żywieniowych, jak i oświadczeń zdrowotnych. Kolejne przepisy Rozporządzenia regulują już odrębnie zasady posługiwania się oświadczeniami zdrowotnymi i żywieniowymi.

Oświadczenia żywieniowe
W przypadku oświadczeń żywieniowych, dopuszczalne jest stosowanie wyłącznie oświadczeń wymienionych w załączniku do Rozporządzenia (np. „nie zawiera cukrów”, „niska zawartość tłuszczu”, „lekki”, „wysoka zawartość kwasów tłuszczowych Omega-3”, „źródło witamin” itd.). Dodatkowo, koniecznie należy pamiętać, że Rozporządzenie określa szczegółowe warunki, przy których można stosować poszczególne oświadczenia żywieniowe (zasadniczo warunki związane są z określoną zawartością składnika, którego dotyczy oświadczenie).

Oświadczenia zdrowotne
Znacznie bardziej rozbudowane są regulacje obowiązujące w odniesieniu do oświadczeń zdrowotnych. W tym zakresie przewidziano szereg ogólnych reguł dotyczących stosowania wszystkich oświadczeń zdrowotnych. W szczególności, zabronione są oświadczenia zdrowotne, które odwołują się do zaleceń lekarzy lub specjalistów w zakresie zdrowia.

Prawdziwym przełomem jest jednak wprowadzenie zamkniętych katalogów dopuszczalnych oświadczeń zdrowotnych. Mechanizm ustalania takiego wykazu uzależniony jest od rodzaju oświadczenia zdrowotnego. Największa grupa oświadczeń zdrowotnych (tzw. oświadczenia „ogólne”) zostanie już niedługo określona w wykazie wydanym przez Komisję Europejską. Co istotne, zabronione będzie posługiwanie się oświadczeniami zdrowotnymi, które nie zostały umieszczone w wykazie. Dla niektórych przedsiębiorców będzie to oznaczać konieczność istotnej zmiany strategii reklamowej, a nawet konieczność zmiany opakowań (w celu usunięcia znajdujących się tam oświadczeń, które nie zostały wymienione w wykazie). Poszczególne propozycje oświadczeń są obecnie przedmiotem oceny EFSA – już teraz wiadomo jednak, że duża część propozycji oświadczeń nie została zaakceptowana. Oczywiście, przewidziana została również procedura uzupełnienia wykazu – umiejętne wykorzystanie tych możliwości może okazać się kluczowe dla pozycji na rynku przedsiębiorców z branży suplementów diety. Dodatkowo, w stosunku do niektórych oświadczeń wymagane jest uzyskanie już teraz indywidualnego zezwolenia (dotyczy to np. oświadczeń odnoszących się do rozwoju i zdrowia dzieci).

Przepisy dotyczące reklamy suplementów diety (i innych środków spożywczych) były dotychczas stosunkowo liberalne, co stanowiło jedną z zachęt dla intensywniejszego rozwoju tej części rynku. Zachodzące obecnie zmiany wprowadzają jednak znacznie bardziej restrykcyjne reguły.