Przetargi - zielone zamówienia publiczne

Zielone zamówienia publiczne mogą pomóc nie tylko w likwidowaniu problemów związanych ze zmianami klimatycznymi, ale także napędzać innowacje w gospodarce – zapewniając jednocześnie celowe, racjonalne i oszczędne wydatkowanie środków publicznych.

W toczących się dyskusjach na temat kolejnych nowelizacji Prawa zamówień publicznych często koncentrujemy się na bardzo konkretnych, wybiórczych rozwiązaniach/postulatach, na przykład walki z prymatem ceny, klauzulach waloryzacyjnych (w szczególności w odniesieniu do kontraktów budowlanych), równowagi stron stosunku umownego, środkach ochrony prawnej itd. W dyskusjach tych, zagadnienia dotyczące upowszechniania w zamówieniach publicznych rozwiązań prośrodowiskowych czy proinnowacyjnych często schodzą (niestety) na drugi plan. Tymczasem zarówno oczekiwania prawodawcy unijnego jak i sytuacja w otaczającym nas świecie (tj. postępujące zmiany klimatyczne, konieczność wdrożenia zmian wynikających z IV Rewolucji Przemysłowej, dobrodziejstwa płynące z wdrożenia Sieci Mobilnej 5 Generacji, budowa tzw. ,,Smart Cities'', jak również niezwykle dynamiczne zmiany geopolityczne) wyraźnie pokazują, że to właśnie te tematy powinny coraz bardziej skupiać uwagę uczestników polskiego rynku, zwłaszcza w przeddzień wejścia w życie całkowicie nowej ustawy regulującej proces udzielania zamówień publicznych. Tym bardziej, że jak pokazują liczne zagraniczne przykłady, bycie prośrodowiskowym lub proinnowacyjnym jest również opłacalne.

Geneza zamówień prośrodowiskowych i proinnowacyjnych

Według różnych danych Komisji Europejskiej wydatki publiczne na roboty budowlane, towary i usługi (czyli mówiąc najkrócej i w pewnym uproszczeniu: zamówienia publiczne) stanowią nawet 19 proc. PKB Unii Europejskiej, co daje astronomiczną wręcz kwotę 2,3 biliona euro rocznie.

Porównując tę liczbę do planowanego budżetu Polski na 2020 r. (435,3 miliardy złotych), można dla zobrazowania tej kwoty stwierdzić, że gdyby cały polski budżet realizowany był w ramach zamówień publicznych, to i tak stanowiłby on zaledwie 4,4 proc. wskazanej powyżej kwoty. Skala zamówień publicznych realizowanych w ramach Unii Europejskiej jest zatem olbrzymia i co do tego nie powinno być żadnych wątpliwości. W rozwiniętych gospodarczo krajach świata skala wykorzystywania zamówień publicznych postrzegana jest jako potencjał dla wprowadzania pożądanych efektów prośrodowiskowych, prospołecznych oraz proinnowacyjnych.

Również Komisja Europejska, której działanie poprzedzone było serią wyroków TSUE (m.in. wyrok z 20 września 1988 roku w sprawie 31/87, wyrok z 17 września 2002 roku w sprawie C-513/99, wyrok z 4 grudnia 2003 roku w sprawie C-448/01, wyrok z 10 maja 2012 roku w sprawie C-368/10, wyrok z 15 września 2016 r. w sprawie T-481/14), już od wielu lat wskazuje na konieczność uwzględniania (promowania) w wydatkach publicznych realizowanych w Unii Europejskiej wspomnianych wyżej wartości. Można by powiedzieć, że wskazana powyżej skala tych wydatków wręcz wymusza, aby znajdujące zastosowanie regulacje prawne były czymś więcej niż tylko „prostą" procedurą zakupową.

Odpowiedzią na owo zapotrzebowanie jest koncepcja tak zwanych zrównoważonych zamówień publicznych, nazywanych również zamówieniami strategicznymi. Pomimo braku jednolitej, formalnej definicji tego pojęcia przyjmuje się powszechnie, że obejmuje ono szeroko pojęty sposób organizacji postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, który uwzględnia aspekty środowiskowe, społeczne czy innowacyjne, przy jednoczesnym zapewnieniu celowego, racjonalnego i oszczędnego wydatkowania środków publicznych.

Tym samym pod pojęciem zrównoważonych zamówień publicznych występują zarówno zamówienia prośrodowiskowe, prospołeczne, jak i te promujące szeroko pojęte innowacje w gospodarce.

Zielone zamówienia publiczne

Pierwszym omawianym elementem zrównoważonych zamówień publicznych są rozwiązania promujące nabywanie takich świadczeń, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest ograniczone w porównaniu do bardziej tradycyjnych rozwiązań. Stąd wzięła się nazwa dla określania tego typu wydatków – zielone zamówienia publiczne (ang. green public procurement).

Zielone zamówienia publiczne wpisują się w polityki Unii Europejskiej i stanowią środek zmierzający do rozwiązywania problemów w dziedzinie środowiska, w szczególności w zakresie zwalczania, głośnego w ostatnim czasie, problemu zmian klimatycznych.

Jako że każde państwo członkowskie Unii Europejskiej powinno przyczyniać się do wypełniania celów i polityk Unii Europejskiej, rozpowszechnianie zielonych zamówień publicznych (ale także innych wchodzących w zakres zamówień o zrównoważonym charakterze) powinno być bardziej postrzegane w kategorii obowiązku aniżeli możliwości.

Niezależnie też od samej powinności prawnej w zakresie wspierania przez państwa członkowskie polityk Unii Europejskiej (wynikającej w szczególności z Traktatu o Unii Europejskiej), zielone zamówienia publiczne są zwyczajnie opłacalne. Jak wskazują bowiem dane Komisji Europejskiej, przyczyniają się one do wymiernych oszczędności na przykład w zakresie zużycia energii elektrycznej.

Zamówienia promujące innowacyjność

Zielone zamówienia publiczne mogą być istotnym czynnikiem napędzającym szeroko pojęte innowacje w gospodarce, co może stanowić kolejną wymierną korzyść z ich rozpowszechniania. Można stwierdzić, że prośrodowiskowe zamówienia pociągają za sobą rozwój zamówień o proinnowacyjnym charakterze. W tym sensie, skądinąd słuszną koncepcją pozostaje ta obciążająca podmioty publiczne (wydatkujące środki o tym samym charakterze) obowiązkiem wyznaczania kierunków rozwoju dla przedsięwzięć innowacyjnych, w tym produktów, procesów czy sposobu organizacji.

Także tego typu zamówienia wpisują się w polityki Unii Europejskiej w zakresie zamówień publicznych. Nie bez powodu mówi o tym preambuła do zamówieniowej Dyrektywy Klasycznej (2014/24/UE), w myśl której organy publiczne powinny optymalnie pod względem strategicznym wykorzystać zamówienia publiczne w celu wspierania innowacji. W ocenie unijnego prawodawcy zakup innowacyjnych produktów, robót budowlanych i usług odgrywa kluczową rolę w poprawie skuteczności i jakości usług publicznych, przyczyniając się przy tym do rozwiązywania poważnych problemów społecznych. Prawodawca unijny zdecydował się ponadto w 2014 roku na wprowadzenie szczególnego trybu, tak zwanego partnerstwa innowacyjnego, które służyć miało właśnie rozwojowi zamówień innowacyjnych.

Autorami artykułu są dr hab. Michał Kania, prof. Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Instytut Nauk Prawnych, radca prawny oraz Michał Wojciechowski, adwokat, Senior Associate w Praktyce Infrastruktury i Energetyki kancelarii Domański Zakrzewski Palinka

Dalszą część artykułu znajdą Państwo na stronie Rzeczpospolitej.

Kolejny artykuł z cyklu zostanie opublikowany 10 marca.