Share
MSWiA opracowało projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie „Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018–2019”. Nowa strategia antykorupcyjna ma wzmocnić jawność i kontrolę procesów publicznych i zwiększyć świadomość społeczną w zakresie korupcji oraz skoordynować prace organów ścigania. Program przewiduje wprowadzenie regulacji dotyczącej ochrony sygnalistów i wdrożenia systemów compliance w administracji publicznej. Dokument jest obecnie przedmiotem konsultacji publicznych, które potrwają do 3 sierpnia 2017 r. Prezentujemy najważniejsze założenia projektu.
Jak wynika z informacji zamieszczonych w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów, Program opracowano w wyniku potrzeby przekształcenia i zintensyfikowania niektórych zadań zaplanowanych w ramach poprzednio obowiązujących strategii antykorupcyjnych (2002-2004 i 2005-2009 i 2014-2019). Projekt stanowi rewizję dotychczas obowiązującego Programu przeciwdziałania korupcji na lata 2014-2019 i ma służyć „zredukowaniu liczby zadań na rzecz zwiększenia ich realnego wpływu oraz siły oddziaływania na skonkretyzowane aspekty życia społeczno-gospodarczego i sprawne funkcjonowanie państwa”. Uzasadniając potrzebę przygotowania nowego Programu, projektodawcy podkreślają, że obowiązująca strategia jest obarczona szeregiem niedoskonałości systemowych, instytucjonalnych i organizacyjnych, model jej wdrażania jest nieefektywny, a dotychczasowa działalność instytucji zarządzającej Programem – iluzoryczna (chodzi o działalność Międzyresortowego Zespołu do Spraw Koordynacji i Monitorowania Wdrażania Programu). Wdrażanie i koordynacja realizacji nowego Programu mają odtąd należeć do kompetencji Szefa CBA.
Nowy Program ma prezentować kompleksowe podejście do przestępczości korupcyjnej w kraju, a przy tym precyzyjnie wskazywać instrumenty przeciwdziałania jej i zwalczania, a także lepiej identyfikować realizatorów poszczególnych zadań. W ocenie projektodawców największe zagrożenie korupcją istnieje w sferach największej aktywności podmiotów gospodarczych i instytucji publicznych oraz na styku pieniędzy prywatnych i środków publicznych. Program ma zapewnić efektywną walkę z tym rodzajem przestępczości – nie tylko poprzez działania represyjne, ale też prewencję i skuteczne diagnozowanie zjawisk korupcyjnych.
Jednocześnie wśród obszarów, które projektodawcy identyfikują jako nowe, pomijane lub traktowane dotychczas marginalnie znalazły się:
- wprowadzenie jednolitego i spójnego systemu ochrony sygnalistów,
- wypracowanie koncepcji publicznego systemu compliance,
- wzmocnienie jawności i przejrzystości życia publicznego,
- unormowanie „konfliktu interesów” w polskim prawodawstwie,
- reformę systemu oświadczeń majątkowych,
- unormowanie zasad finansowania partii politycznych,
- funkcjonowanie ustawy regulującej odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
SYGNALIŚCI
Program zakłada wprowadzenie „jednolitego i spójnego systemu ochrony sygnalistów”. Przygotowanie i wdrożenie przepisów ustanawiających taki system powierzono Ministrowi Sprawiedliwości. Program nie zawiera jednak żadnych wytycznych co do treści przyszłej regulacji.
COMPLIANCE
Wśród priorytetów Programu znalazło się również „wypracowanie koncepcji publicznego systemu compliance”. Zadania z zakresu opracowania wytycznych dotyczących tworzenia i wdrażania efektywnych programów zgodności w sektorze publicznym powierzono Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Szefowi CBA. Analogicznie jak w przypadku ochrony sygnalistów Program nie precyzuje preferowanego kierunku przyszłej regulacji, a jedynie nadaje tej kwestii status priorytetu polityki antykorupcyjnej na lata 2018-2019 oraz identyfikuje wskazane organy jako jego realizatorów. Z Programu wynika przy tym, że nowo wypracowanym systemem compliance ma zostać objęty na razie wyłącznie sektor publiczny.
Wzmocnienie działań strategicznych w tym obszarze należy ocenić pozytywnie – zapewnienie efektywnego systemu zarządzania ryzykiem z wykorzystaniem realnych narzędzi kontrolnych w celu detekcji możliwych nieprawidłowości i naruszeń prawa w administracji to droga do faktycznego zmniejszenia zjawiska korupcji w sferze publicznej.
PRZEJRZYSTOŚĆ ŻYCIA PUBLICZNEGO
Planuje się również zwiększenie ograniczeń prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, ujednolicenie zasad składania oświadczeń o stanie majątkowych oraz prowadzenia rejestru korzyści. Szef CBA ma zostać zobowiązany do przeprowadzenia oceny i zaproponowania zmian w celu wzmocnienia roli przepisów dotyczących form kontroli finansów partii politycznych i kampanii wyborczych, a Ministerstwo Sprawiedliwości do wdrożenia nowych rozwiązań w zakresie sankcjonowania przestrzegania przepisów dotyczących lobbingu przez organy władzy publicznej oraz do wzmocnienia regulacji dotyczących odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Program przewiduje również wypracowanie „zasad osłony systemu stanowienia prawa”, w tym mechanizmów „oceny projektów przepisów prawnych w procesie legislacyjnym pod względem zagrożeń korupcyjnych”. W ramach programu „Osłona antykorupcyjna” zakłada się także:
- Wypracowanie i wdrożenie rozwiązań dot. monitorowania najważniejszych procesów prywatyzacyjnych i zamówień publicznych, z uwzględnieniem środków UE,
- Stworzenie procedury dot. informowania o potencjalnych lub istniejących zagrożeniach korupcyjnych.
ZAMÓWIENIA PUBLICZNE
Zamówienia publiczne to, zdaniem autorów projektu, jeden z bardziej korupcjogennych obszarów w sferze życia publicznego. Do najczęstszych typów zamówień generujących nadużycia Program zalicza:
- zamówienia infrastrukturalne dotyczące zamówień na budowę dróg, autostrad, linii kolejowych;
- zamówienia dotyczące informatyzacji administracji publicznej, gdzie efektem działań korupcyjnych jest najczęściej preferowanie określonego dostawcy;
- zamówienia finansowane ze środków unijnych, gdzie korupcja może obejmować wszystkie fazy i etapy udzielania zamówień, może ponadto dotyczyć zarówno beneficjentów programów pomocowych, jak i urzędników;
- zamówienia w dziedzinie ochrony zdrowia, gdzie zagrożone korupcją są m.in. zamówienia na zakup sprzętu, aparatury medycznej, jak również badania;
- zamówienia udzielane przez sektor obronny, gdzie zagrożenie wynika z ograniczonej transparentności postępowań (wymagana ochrona informacji); oraz
- zamówienia w energetyce, gdzie ze względu na wysoką wartość udzielanych zamówień niebezpieczeństwo zachowań korupcyjnych istnieje niemal w każdym postępowaniu.
W związku z tym Program zakłada opracowanie mechanizmów identyfikacji nieprawidłowości w zamówieniach publicznych, zwłaszcza tych wyłączonych z zakresu zastosowania ustawy Prawo zamówień publicznych na podstawie jej art. 4 pkt 5 (zamówienia i konkursy objęte klauzulą tajności, wyłączenia podyktowane istotnym interesem bezpieczeństwa państwa, ochroną bezpieczeństwa publicznego lub związane z zastosowaniem szczególnych środków bezpieczeństwa). Do zadań Ministerstwa Cyfryzacji we współpracy z Urzędem Zamówień Publicznych ma odtąd należeć wprowadzenie kontroli postępowań w sferze zamówień publicznych poprzez utworzenie centralnego systemu informatycznego umożliwiającego publiczny dostęp do informacji o prowadzonych postępowaniach związanych z zamówieniami publicznymi oraz umowami zawieranymi przez podmioty publiczne. Na UZP mają też zostać nałożone nowe obowiązki sprawozdawcze w zakresie raportowania nieprawidłowości mogących mieć podłoże korupcyjne oraz mechanizmów prowadzących do ich powstania.
EDUKACJA I ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA
Program kładzie duży nacisk na edukację antykorupcyjną wśród urzędników i zobowiązuje wszystkich kierowników urzędów centralnych do wdrożenia stałych i cyklicznych szkoleń dla funkcjonariuszy publicznych i osób pełniących funkcje publiczne w zakresie etyki oraz przeciwdziałania korupcji i konfliktowi interesów. Kształtowaniem zwiększonej świadomości społecznej mają zająć się nauczyciele zaopatrywani w materiały edukacyjne w ramach podstawy programowej w szkołach i na wyższych uczelniach.
ORGANY ŚCIGANIA
Program przewiduje również zobowiązanie państwowych organów ścigania do skoordynowania swoich działań w zakresie zwalczania korupcji i współpracy w ramach organizacji szkoleń i konferencji jako platform do wymiany doświadczeń i informacji. Organy ścigania mają być także zobowiązane do opracowywania cyklicznych raportów uwzględniających obszary zagrożone i najczęściej dotknięte korupcją, a także do zacieśniania operacyjnej współpracy międzynarodowej w obszarze zwalczania korupcji.
Wydaje się, że Program może pomóc uporządkować zadania i kompetencje poszczególnych realizatorów polityki antykorupcyjnej i lepiej skoordynować działania nakierowane na zwalczanie korupcji. Jak wynika z uzasadnienia projektu, ujęte w Programie działania mają zapewnić wymierne wyniki w postaci m.in. zmniejszenia skali przestępczości korupcyjnej w kraju oraz zmiany pozycji Rzeczypospolitej Polskiej w Indeksie Percepcji Korupcji w latach 2018-2019.
dr Anna Hlebicka-Józefowicz
Adwokat, Partner
anna.hlebicka-jozefowicz@dzp.pl
