Odpowiedzialność osób indywidualnych za przestępczość białych kołnierzyków nowym priorytetem DOJ

9 września 2015 r. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych (DOJ) wydał memorandum, adresowane do amerykańskich prokuratorów generalnych, którego podstawowym celem – opartym na założeniu, że przestępstwo korporacyjne może zostać popełnione wyłącznie przez człowieka – jest skierowanie uwagi organów ścigania na jednostki, w szczególności osoby zarządzające przedsiębiorstwami, odpowiedzialne za działania sprzeczne z prawem.

Zasadniczą część memorandum stanowią wytyczne, mające zapewnić skuteczne ujawnianie i karanie osób odpowiedzialnych – dotyczą one zarówno postępowań karnych, jak i cywilnych. Część wytycznych odzwierciedla stosowaną praktykę, niektóre natomiast można uznać za rewolucyjne w stosunku do dotychczasowego podejścia.

Wskazówki DOJ, dotyczące ścigania osób odpowiedzialnych za przestępstwa białych kołnierzyków (white collar crimes):

• Zakwalifikowanie spółki do programów kredytu zaufania wymaga ujawnienia przed DOJ wszelkich istotnych faktów, dotyczących osób zamieszanych lub odpowiedzialnych za popełnione przestępstwa oraz okoliczności związanych z ich popełnieniem – są to wymogi progowe, stawiane wszystkim podmiotom, ubiegającym się o kredyt zaufania DOJ.
• Dochodzenia powinny koncentrować się na jednostkach od samego początku, nie zaś po zakończeniu sprawy przeciwko korporacji, jak to miewało miejsce dotychczas.
• Zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych prawnicy oraz prokuratorzy DOJ prowadzący dochodzenia, powinni utrzymywać regularny kontakt, informować siebie nawzajem o dokonanych ustaleniach oraz możliwie szybko reagować na wykryte nieprawidłowości.
• DOJ nie zwolni od odpowiedzialności osoby odpowiedzialnej za naruszenia, jeśli nie wystąpią nadzwyczajne okoliczności bądź zasady Departamentu tego nie nakazują.
• Rozstrzygnięcie spraw korporacyjnych przez DOJ nie nastąpi, dopóki nie zostanie opracowany klarowny plan działania przeciwko jednostkom powiązanym z tymi sprawami przed upływem terminu przedawnienia – wszelkie odchylenia w tym zakresie powinny być rejestrowane.
• Cywilni prawnicy DOJ powinni skupić się zarówno na przedsiębiorstwach, jak i jednostkach za nie odpowiedzialnych oraz uwzględniać możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności jednostek niezależnie od ich płynności finansowej oraz realnych możliwości uiszczenia kar, nałożonych wskutek przeprowadzonych postępowań.

W opinii DZP, w powyższych zasadach dostrzec można nasilenie tendencji, zmierzających do ukarania konkretnych jednostek na różnych szczeblach, ze szczególnym uwzględnieniem kadry zarządzającej. Należy zwrócić uwagę, że wpływ DOJ nie ogranicza się do Stanów Zjednoczonych – można spodziewać się, że skutki memorandum będą odczuwalne wszędzie tam, gdzie zastosowanie znajdzie FCPA (Foreign Corrupt Practices Act). Najlepsze remedium na ten stan rzeczy i pewnego rodzaju polisę bezpieczeństwa stanowić mogą skuteczne programy CMS (compliance management system), umożliwiające ograniczenie ryzyka. Już nie tyle samo utworzenie w ramach korporacji działów compliance, co przede wszystkim wydajność i szczelność systemów CMS pomaga zabezpieczyć spółki oraz ich kadry zarządzające. Bazując na nowej koncepcji DOJ należy stwierdzić, że kwestie compliance stały się w zdecydowanej mierze sprawami zarządów, których bezpośrednim interesem jest przestrzeganie prawa oraz dbałość, aby przestrzegali go pracownicy niższych szczebli (tone at the top). W związku z powyższym, należy zwrócić uwagę na najistotniejszy miernik bezpieczeństwa spółki oraz zarządu, jakim jest nie tyle wprowadzenie CMS, ale przede wszystkim, jego efektywność.