Share
29 sierpnia 2022 roku pojawił się pierwszy projekt nowelizacji UOPZ przewidujący wiele zmian, mających na celu zwiększenie skuteczności aktualnie obowiązującej ustawy. Jednak prace nad nowelizacją ustawy nadal trwają a w połowie listopada pojawiła się kolejna, druga z kolei wersja projektu, która ponownie proponuje szereg zmian w zakresie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Jakie są główne założenia nowego projektu ustawy?
Pierwszą i kluczową zmianą najnowszej wersji projektu jest rozróżnienie zasad odpowiedzialności karnej w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. Proponowany podział przedstawia się następująco:
Największe podmioty zbiorowe, czyli podmioty:
- zatrudniające w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych więcej niż 500 pracowników albo
- osiągające roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych przekraczający równowartość w złotych 100 milionów euro.
Pozostałe podmioty zbiorowe takie jak:
- mikroprzedsiębiorstwa,
- małe i średnie przedsiębiorstwa,
- przedsiębiorstwa duże, jednakże mniejsze od proponowanego kryterium podziału,
- inne podmioty zbiorowe zatrudniające poniżej 501 pracowników.
Istota projektowanych zmian w przypadku największych podmiotów zbiorowych polega na wyeliminowaniu uprzedniego skazania osoby fizycznej jako warunku ich odpowiedzialności (tzw. prejudykatu) oraz umożliwieniu prowadzenia postępowania wobec takich podmiotów niezależnie od procesu przeciwko działającej w ich imieniu osobie fizycznej.
Wobec wszystkich podmiotów, niezależnie od ich wielkości, podtrzymano także wprowadzoną jeszcze lipcową nowelizacją zmianę o zniesieniu prejudykatu prawomocnego skazania sprawcy w przypadku tzw. przestępstw środowiskowych. W takich przypadkach odpowiedzialność obok wskazanych powyżej kar oznaczać będzie także obligatoryjną odmowę wydania wszelkich pozwoleń i zezwoleń środowiskowych (zmiany w tym zakresie obowiązują już od 1 września 2022).
Mniejsze podmioty zgodnie z najnowszą wersją projektu będą mogły zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej pod warunkiem uprzedniego skazania osoby fizycznej. Będą one odpowiadać na takich samych zasadach, jakie przewiduje w tym zakresie aktualna wersja ustawy.
Wysokość kar i okres ich przedawnienia
Najnowszy projekt wprowadza także istotną zmianę w zakresie wysokości kar pieniężnych, które mogą zostać nałożone na podmioty zbiorowe. Zgodnie z projektem wysokość kar pieniężnych różni się w zależności od wielkości przedsiębiorstwa.
Największe podmioty zbiorowe:
- kara pieniężna w wysokości od 10 000 zł do 30 000 000 zł albo
- kara pieniężna do 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony.
Pozostałe podmioty zbiorowe:
- kara pieniężna w wysokości od 10 000 zł do 5 000 000 zł.
Nowy projekt uzależnia maksymalny dopuszczalny wymiar kary pieniężnej od wysokości osiąganych przychodów. Celem tej zmiany zdaniem autorów projektu jest – jak czytamy w uzasadnieniu – zwiększenie racjonalności orzekanych kar pieniężnych, a także umożliwienie nałożenia proporcjonalnej kary (% od obrotu) na duże podmioty, wobec których kara w wysokości 30 000 000 zł w świetle np. wysokiej społecznej szkodliwości czynu byłaby niewystarczająca.
Compliance a potencjalne kary
Co istotne, przy orzekaniu kary, zakazu lub podania wyroku do publicznej wiadomości sąd będzie uwzględniał w szczególności wagę niestaranności w wyborze lub nadzorze albo nieprawidłowość organizacji. Co jeszcze bardziej podkreśla rolę systemów compliance jako rozwiązań mających na celu wykazanie należytej staranności we wszystkich trzech obszarach.
Zwracamy także uwagę na nowy przepis art. 41b ust. 3, który będzie dawał sądowi możliwość skrócenia trwania środka karnego (np. zakazu udziału w przetargach publicznych) lub uznania go za wykonany, jeżeli podmiot zbiorowy wprowadził procedury zapewniające zgodność jego działalności z prawem i ocenę ryzyka popełnienia czynu zabronionego w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością, pod warunkiem, że interes pokrzywdzonego się temu nie sprzeciwia.
Oznacza to w praktyce, że efektywny, sprawny i prawidłowo wdrożony system compliance będzie stanowił istotny argument nie tylko dla złagodzenia potencjalnej kary wymierzanej przez sąd, ale też będzie miał znaczenie w zakresie jej ewentualnego skrócenia.
Dodatkowym elementem wzmacniającym argumentację o należytej staranności i skuteczności systemu compliance będą niewątpliwie wszelkie certyfikaty zgodności, jak np. ISO 37001 (anti-corruption) czy ISO 37301 (compliance management system).
Inne zmiany w nowym projekcie
Nowy projekt przywraca także termin „przedawnienia”, który zgodnie z nowymi przepisami będzie więc wynosił 15 lat od dnia popełnienia czynu zabronionego. W aktualnej wersji okres ten wynosi 10 lat od dnia wydania orzeczenia względem sprawcy.
Nowy projekt tak samo jak projekt sierpniowy uchyla zamknięty katalog czynów zabronionych z tym, że dodatkowo wyłącza obszar prawa prasowego.
Vacatio legis wydłużono z 3 do 6 miesięcy oraz jeszcze bardziej rozszerzono uprawienia prokuratora na poziomie postępowania przygotowawczego. Kosmetyczne zmiany pojawiły się także w zakresie odpowiedzialności podmiotów w procesach przekształceń, a także zmieniła się rola pokrzywdzonego i rozwinięto kwestie cywilistyczne (wprowadzając nawiązkę do 1 mln zł). Podtrzymano natomiast zaproponowane już w sierpniu mechanizmy „samodonosu” oraz dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.
O czym należy pamiętać?
W świetle dynamicznie wprowadzanych zmian w zakresie treści proponowanych przepisów kluczowe znaczenie ma należyta staranność. Oznacza to, że w celu maksymalnego zmniejszenia ryzyka związanego z odpowiedzialnością karną, podmioty zbiorowe będą musiały wykazać, że dołożyły wszelkich starań, w celu zapewnienia ich odpowiedniego funkcjonowania. W tej sytuacji podstawowym celem firm, niezależnie od ich wielkości, powinno być odpowiednie zaopiekowanie funkcji compliance, co w przyszłości może pomóc zmitygować ryzyko braku zgodności i ochronić organizację przed negatywny konsekwencjami nieprawidłowości. Co to oznacza? Przede wszystkim powołanie odrębnego działu compliance, zmapowanie ryzyk compliance, zapewnienie sprawnego narzędzia do zgłaszania nieprawidłowości wewnątrz organizacji, a także zadbanie o zwiększanie świadomości pracowników w tym zakresie. Jak wskazano wcześniej – powyższe może mieć także znaczenie w zakresie potencjału skrócenia przez sąd czasu trwania środka karnego. W tym celu podmiot zbiorowy będzie musiał wdrożyć odpowiednie procedury i przeprowadzić ocenę ryzyka popełnienia czynu zabronionego, a są to zadania typowo przypisywane działom compliance.
Kluczowym wnioskiem z obserwacji nadchodzących zmian powinno być dla przedsiębiorców położenie jeszcze większego nacisku na prewencję nieprawidłowości i nadużyć w swoich organizacjach.
Wiktoria Kuczkowska
Prawnik, Associate
wiktoria.kuczkowska@dzp.pl
