Share
Od 2016 roku w Polsce realizowany jest projekt „Pakty Uczciwości – mechanizm obywatelskiej kontroli na rzecz ochrony funduszy UE”. W jego ramach testowany jest instrument prawny pozwalający na zaangażowanie obserwatorów społecznych w przeciwdziałanie nadużyciom w obszarze zamówień publicznych.
Historia paktu
Pakt uczciwości jako narzędzie zapobiegania nieprawidłowościom, stworzony przez organizację Transparency International w latach 90 XX wieku, dedykowany był początkowo państwom dotkniętym korupcją systemową. Rozwiązanie – dobrowolne porozumienie pomiędzy zamawiającym, oferentami, wykonawcą i niezależnym obserwatorem zamówienia publicznego – zostało docenione przez środowisko międzynarodowe. Potencjał paktu dostrzegła Komisja Europejska. Chcąc skutecznie chronić środki unijne przed korupcją, rozpoczęła pilotaż projektu w 11 państwach członkowskich –
w tym Polsce. Pakt testowano w ramach inwestycji PKP Polskie Linie Kolejowe SA „Prace na linii kolejowej nr 1 na odcinku Częstochowa-Zawiercie”
Dlaczego zamówienia publiczne?
Choć badania dotyczące korupcji w zamówieniach publicznych nie pozwalają na precyzyjne wskazanie skali zjawiska, eksperci są zgodni – przedsięwzięcia finansowane w całości lub części ze środków publicznych są szczególnie narażane na ryzyko wystąpienia nieprawidłowości.
Jaki jest cel kontroli społecznej?
Obywatelska kontrola ma na celu zwiększenie transparentności w obszarze zamówień publicznych, dostępności do informacji o ich realizacji, a przede wszystkim interwencję w przypadku zagrożenia interesu publicznego – czy to w związku z nieprawidłowym zarządzaniem środkami publicznymi czy nadużyciami. Pakt ma także zwiększać świadomość konieczności wdrażania rozwiązań antykorupcyjnych i utrzymywania wysokich standardów przejrzystości, ma wymiar edukacyjny i aktywizacyjny.
Idea narzędzia
Co do zasady jeden pakt obejmuje jedno, konkretne zamówienie publiczne. Porozumienie, zawierane w formie umowy cywilnoprawnej, zobowiązuje zamawiającego i wykonawcę do realizacji inwestycji przy zastosowaniu szerszego wachlarza środków bezpieczeństwa niż jest to prawnie wymagane oraz przyznaje partnerowi społecznemu (najczęściej organizacji pożytku publicznego) uprawnienia do monitoringu przestrzegania paktu.
Obserwator wykonuje swoje zadania m.in. poprzez:
- wgląd w dokumentację i korespondencję dotyczącą zamówienia,
- rozmowy i spotkania ze stronami paktu – w tym organizowane w ramach zamówienia, jak np. posiedzenia komisji przetargowej,
- wizytacje,
- konsultacje ze specjalistami,
- rozmowy z interesariuszami
oraz dokumentując przebieg działań kontrolnych.
Obserwator i jego obowiązki
Obserwator powinien odznaczać się stopniem wiedzy i doświadczenia wystarczającym dla skutecznego prowadzenia monitoringu, co nie oznacza, że nie może się w uzasadnionych przypadkach konsultować z ekspertami. Musi być w swoich działaniach obiektywny i niezależny, a także zachować poufność informacji, do których ma dostęp w ramach kontroli zamówienia. Powinien prowadzić swoje działania w sposób przejrzysty dla opinii publicznej, a także inkluzywny – umożliwiając obywatelom podejmowanie aktywności i inicjatyw w związku z inwestycją.
Więcej spostrzeżeń odnośnie roli obserwatora i przebiegu monitoringu zawiera poradnik obywatelski „Obserwacja zamówień publicznych” Fundacji im. Stefana Batorego, która sprawowała funkcję pierwszego polskiego partnera społecznego w ramach paktu.
Whistleblowing w realizacji paktu
Warto nadmienić, że whistleblowing nie traci na znaczeniu, nawet, gdy przebieg zamówienia podlega monitoringowi społecznemu. Podczas realizacji inwestycji PKP umożliwiono poufne zgłaszanie nieprawidłowości obserwatorowi.
Pakt a kształtowanie świadomości społecznej
W DZP wierzymy, że wartości takie jak etyka, uczciwość i transparentność powinny stanowić fundament wszelkich relacji biznesowych. Inicjatywy takie jak Pakty Uczciwości mogą stanowić skuteczny mechanizm kontroli obywatelskiej, a także zwiększać wrażliwość społeczeństwa i przedsiębiorców na problem korupcji i podnoszenie standardów zapobiegania temu zjawisku.
