Przymusowy zarządca zamiast prezesa?

W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają właśnie prace nad nowelizacją przepisów Kodeksu karnego, Kodeksu karnego skarbowego oraz Kodeksu postępowania karnego. Celem prac jest dostosowanie kształtu polskiego prawa do wymogów przepisów unijnych. Proponowane zmiany zakładają szereg rozwiązań, które mogą pozytywnie wpłynąć na skuteczność zwalczania przestępczości gospodarczej. Z drugiej strony kształt i zakres proponowanych zmian budzi szereg wątpliwości. 

Znajdujący się obecnie na etapie konsultacji społecznych projekt przewiduje wprowadzenie możliwości orzeczenia przez sąd przepadku składników i praw majątkowych przedsiębiorstwa, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa. Orzeczenie przepadku będzie możliwe także jeżeli przedsiębiorstwo nie stanowiło własności sprawcy, jak również gdy w okolicznościach danej sprawy właściciel przedsiębiorstwa lub inna osoba uprawniona przewidywała albo mogła przewidzieć, że może ono służyć lub być przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

W celu umożliwienia skutecznego orzeczenia przepadku w projekcie przewidziano mechanizm służący zabezpieczeniu majątku przedsiębiorstwa, który polega na wprowadzeniu do przedsiębiorstwa zarządcy przymusowego. Zarządca będzie miał prawo żądania od członków organów zarządzających i pracowników przedsiębiorstwa wszelkich informacji niezbędnych do zatrzymania będących w posiadaniu przedsiębiorstwa rzeczy i dokumentów, które mogą stanowić dowód w sprawie oraz informacji niezbędnych do ustalenia składników mienia, które mogą podlegać przepadkowi.

Kolejną z proponowanych zmian jest wprowadzenie domniemania pochodzenia mienia z przestępstwa w sytuacji gdy:

• sprawca osiągnął z popełnienia czynu korzyść znacznej wartości (> 200 tys. PLN), albo
• czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności powyżej 5 lat, albo
• czyn popełniony został w ramach zorganizowanej grupy przestępczej lub związku mającego na celu prowadzenie działalności przestępczej.

Domniemanie to obejmować będzie mienie nabyte w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku i będzie mogło zostać obalone przez samego sprawcę bądź inną osobę zainteresowaną.

Projektowane zmiany budzą szereg wątpliwości, także wśród przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. Główne zastrzeżenia kierowane wobec projektu dotyczą przede wszystkim praktycznych aspektów związanych z możliwością orzeczenia przepadku mienia przedsiębiorstwa i wyceną jego wartości. W toku konsultacji społecznych wskazano także na bardzo szeroki zakres domniemania przestępczego pochodzenia mienia, który może stanowić nadmierną ingerencję w konstytucyjnie gwarantowane prawo własności.

W kontekście omówionych wyżej zmian warto zwrócić również uwagę na toczące się równolegle prace związane z nowelizacją ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Projekt ustawy, który obecnie oczekuje na przyjęcie przez Radę Ministrów, ma umożliwić prowadzenie postępowania przeciwko podmiotom zbiorowym równolegle z procesem przeciwko osobie fizycznej – sprawcy czynu zabronionego. Dodatkowo, projekt zakłada zwiększenie maksymalnego pułapu kar, które będzie można orzec wobec podmiotu zbiorowego.

Wszystkie omówione zmiany wpisują się w obserwowany od dawna trend zaostrzania przepisów służących zwalczaniu nadużyć podatkowych i przestępstw gospodarczych. W naszej ocenie precyzyjne wskazanie konsekwencji projektowanych zmian możliwe będzie dopiero gdy poznany ostateczny projekt ustaw.  O rozwoju prac będziemy informować w kolejnych wpisach na blogu.