Share
Wraz z pojawieniem się nowego projektu nowelizacji ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych uwidoczniła się potrzeba wdrożenia odpowiednich rozwiązań compliance zgodnych z wymogami prawnymi oraz standardami rynkowymi. Jedną z kluczowych kwestii jest więc zakres odpowiedzialności, czyli jakie warunki muszą być spełnione, żeby pociągnąć podmiot zbiorowy do odpowiedzialności? A także: czy podmiot zbiorowy może zostać zwolniony z odpowiedzialności? Oto pytania, na które warto odpowiedzieć, analizując proponowane przepisy ustawy.
Jakie są warunki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego?
Podstawowym warunkiem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest wykazanie w toku postępowania, że czyn zabroniony został rzeczywiście popełniony – jest to warunek minimum odpowiedzialności podmiotu. Istotne jest jednak, że nie ma obowiązku ustalenia konkretnej osoby fizycznej jako sprawcy przestępstwa.
Projekt nowelizacji UOPZ proponuje dwie cywilnoprawne podstawy odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, czyli:
- odpowiedzialność za czyny własne podmiotu zbiorowego (art. 5b ust.1);
- odpowiedzialność za czyny popełnione przez członków władz, osób uprawnionych do działania lub pracowników realizujących zadania na rzecz tego podmiotu w ramach powierzonych im kompetencji (art. 5b ust. 2).
W przypadku odpowiedzialności za czyny własne, podmiot zbiorowy poniesie odpowiedzialność, jeżeli popełnienie czynu zabronionego wynika z działania albo zaniechania organu tego podmiotu i pozostaje w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością.
W przypadku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyn innej osoby niż organ podmiotu zbiorowego, warunkiem odpowiedzialności może być wina w wyborze, wina w nadzorze lub wina organizacyjna. Zgodnie z projektowanymi przepisami, wina organizacyjna podmiotu zbiorowego przejawia się nieprawidłowością w ramach organizacji podmiotu zbiorowego, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.
Jakie nieprawidłowości kwalifikowane są jako ułatwiające lub umożliwiające popełnienie czynu zabronionego pod rządami nowego projektu UOPZ?
Art. 5b ust. 4 wskazuje, że wspomniana nieprawidłowość może polegać na:
- nieokreśleniu zasad postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności;
- nieokreśleniu zasad odpowiedzialności organów podmiotu zbiorowego, jego komórek organizacyjnych, pracowników lub osób uprawnionych do działania w jego imieniu lub interesie;
- nieokreśleniu osób lub komórek organizacyjnych nadzorujących przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego;
- braku możliwości działania lub pozbawieniu możliwości działania osoby lub komórki organizacyjnej nadzorującej przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego;
- wiedzy organu podmiotu zbiorowego lub osoby fizycznej uprawnionej do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu, o nieprawidłowości w organizacji.
Nowy projekt UOPZ określa wskazany powyżej katalog nieprawidłowości, jednak użyte sformułowania wskazują na szeroki zakres okoliczności, które będą mogły być podstawą pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności. Ponadto jest to katalog otwarty, a więc ustawodawca jedynie podaje nam przykłady nieprawidłowości w organizacji.
Czy podmiot zbiorowy może zostać zwolniony od odpowiedzialności?
Tak. Projekt określa warunki zwolnienia podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności. Zgodnie z art. 5b ust. 6, podmiot zbiorowy zostanie zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że pomimo wystąpienia nieprawidłowości, wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w jego imieniu lub interesie zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością.
Ustawa nie definiuje, co oznacza należyta staranność, jednak wskazuje, że jej wykazanie pozwoli na ograniczenie lub zwolnienie podmiotu zbiorowego z odpowiedzialności w przypadku nieprawidłowości. Z tego właśnie względu wdrożenie odpowiednich rozwiązań compliance powinno być obecnie jedną z kluczowych kwestii dla każdej organizacji, której celem jest sprawne zabezpieczenie swojej działalności, jeszcze przed wejściem w życie nowelizacji ustawy. Oznacza to, że firmy, które już posiadają konkretne rozwiązania compliance, powinny podjąć kroki, w celu weryfikacji, czy spełniają one aktualne wymogi prawne i ewentualnie ulepszyć obowiązujący system zarządzania zgodnością. Z drugiej strony podmioty, które nie posiadają systemu compliance powinny podjąć działania mające na celu wdrożenie odpowiednich rozwiązań i tym samym zabezpieczenie swojej działalności przed ewentualnym ryzykiem.
Wiktoria Kuczkowska
Prawnik, Associate
wiktoria.kuczkowska@dzp.pl
