Wsparcie psychologiczne dla sygnalisty – wybór czy obowiązek?

Konieczność ochrony sygnalistów coraz mocniej przebija się do społecznej świadomości nie tylko z uwagi na wymogi legislacyjne, ale także z uwagi na coraz szersze zrozumienie pozytywnego wpływu, jaki przynoszą zarówno społeczeństwu, jak i organizacjom, w których występujące nieprawidłowości mogą być wykryte na wczesnym etapie. Nie można jednak postrzegać ochrony sygnalistów jednowymiarowo – tylko jako zapewnienia im prawnego zabezpieczenia przed doświadczeniem działań odwetowych. Rozsądnie budowany system ochrony sygnalisty ujmuje temat holistycznie i akcentuje także konieczność zapewnienia sygnaliście wsparcia psychologicznego.

Wpływ zgłaszania nieprawidłowości na zdrowie psychiczne był w 2018 roku przedmiotem badań naukowców z Tilburg University – Mental Health Problems Among Whistleblowers: A Comparative Study prowadzonych pod kierunkiem Petera G. van der Veldena. Przeanalizowali oni sytuację 27 sygnalistów poprzez zadawanie im pytań dotyczących wpływu sygnalizowania na ich życie zawodowe oraz rodzinne, a także dotyczące ich stanu psychicznego. Uzyskane w ten sposób dane zostały zestawione z wynikami tożsamych badań wśród osób niezdolnych do pracy, pacjentów z nowotworami, niepełnosprawnością oraz reprezentatywną grupą holenderskiej populacji. Wyniki wskazały, że częstotliwość występowania ogólnych problemów ze zdrowiem psychicznym u sygnalistów była wyższa niż u osób niezdolnych do pracy i porównywalna z pacjentami cierpiącymi na choroby nowotworowe. Około 85%  badanych sygnalistów cierpiało na zaburzenia lękowe, depresję, problemy społeczne oraz miała problemy ze snem, a 48% osiągnęło kliniczne poziomy tych problemów zdrowotnych. Wyniki te były znacznie wyższe niż wśród ogólnej populacji.

Powyższe pokazuje, że zgłaszanie nieprawidłowości może rodzić negatywne skutki psychiczne dla sygnalistów i zapewnienie im wsparcia w tym aspekcie jest niezbędne, jeżeli organizacja chce stworzyć środowisko maksymalnie przyjazne sygnalizowaniu i korzystać z wiedzy pracowników o potencjalnych nieprawidłowościach. Dyrektywa o ochronie sygnalistów nie narzuca krajom członkowskim obowiązku wprowadzenia przepisów przewidujących wsparcie psychologiczne dla sygnalisty, ale wprost wymienia ten obszar i wskazuje, że kraje mogą takie przepisy wprowadzić. Wzorem w tym aspekcie mogą być Norwegia oraz Holandia, które w ramach środków ochrony zapewniają pomoc psychologa.

Zapewnienie sygnalistom wysokiego poziomu ochrony w jak najszerszym ujęciu może okazać się kluczowe dla prawidłowego działania systemu whistleblowingowego. Nawet jeżeli obowiązek udzielenia wsparcia psychologicznego sygnaliście nie jest sankcjonowany prawnie, to dobrą praktyką jest wdrożenie takiego środka ochrony w ramach wewnętrznych systemów sygnalizowania nieprawidłowości i procedur dotyczących wyjaśniania zgłoszeń i postępowania z sygnalistą. Po pierwsze jest to odpowiedzialność względem sygnalisty, który niejednokrotnie „płaci cenę” dokonania zgłoszenia, z którego to jego organizacja oraz społeczeństwo czerpią benefity. Po drugie zaś świadomość uzyskania niezbędnego wsparcia może mieć duże przełożenie na ostateczne podjęcie decyzji co do zgłoszenia nieprawidłowości, co w konsekwencji przysłuży się organizacji. Korzyści płynące z zagwarantowania sygnaliście pomocy psychologicznej pozycjonują ten aspekt jako obowiązek dla organizacji chcących wyznaczać najwyższe standardy w zakresie etyki i whistleblowingu.