Wymogi unijne w zakresie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Od kilku tygodni polscy przedsiębiorcy obserwują postęp prac nad nowym projektem ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (UOPZ). Jednym z głównych motywów wprowadzenia nowych przepisów w tym zakresie jest niska efektywność obecnie obowiązującego prawa. Postęp prac nad nowym projektem ustawy wynika także z obowiązku wypełnienia przez Polskę wymogów unijnych.

Jedną z podstawowych regulacji unijnych w zakresie zapobiegania przestępczości gospodarczej jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2017/1271/UE z dnia 5 lipca 2017 r. w sprawie zwalczania za pośrednictwem prawa karnego nadużyć na szkodę interesów finansowych Unii, której termin implementacji do porządku praw krajowych państw członkowskich UE upłynął już w lipcu 2019 roku. Niemniej nowa wersja UOPZ ma realizować obowiązki nałożone na Polskę właśnie w drodze ww. dyrektywy unijnej.

Zgodnie z dyrektywą ochrona interesów finansowych Unii dotyczy wszystkich środków, które negatywnie wpływają na jej aktywa lub aktywa państw członkowskich, w zakresie, w jakim środki te mają znaczenie dla polityk Unii. Zakres podmiotowy dyrektywy, zgodnie z art. 2, obejmuje „osobę prawną”, czyli podmiot posiadający osobowość prawną na mocy obowiązującego prawa, z wyjątkiem państw lub podmiotów prawa publicznego wykonujących władzę publiczną oraz publicznych organizacji międzynarodowych.

Zgodnie z art. 6 dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia możliwości pociągnięcia osób prawnych do odpowiedzialności za przestępstwa naruszające interesy finansowe Unii, a także za podżeganie, pomocnictwo i usiłowanie do popełnienia tych przestępstw. Co więcej dyrektywa wymaga od państw członkowskich podjęcie niezbędnych środków w przypadku braku nadzoru lub kontroli ze strony osoby prawnej. Bardzo istotne jest, że dyrektywa nie wyklucza możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciwko osobom fizycznym, którzy są sprawcami określonych w dyrektywie przestępstw lub ponoszącymi odpowiedzialność karną na podstawie art. 5 dyrektywy.

Państwa członkowskie są zobowiązane podejmować niezbędne środki w celu zapewniania skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji wobec osoby prawnej, ponoszącej odpowiedzialność na podstawie art. 6 dyrektywy. Poza grzywnami karnymi art. 9 dyrektywy przewiduje sankcje takie jak:

pozbawienie prawa do korzystania ze świadczeń publicznych lub pomocy publicznej;
czasowe lub stałe wykluczenie z udziału w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego;
czasowy lub stały zakaz prowadzenia działalności gospodarczej;
umieszczenie pod nadzorem sądowym;
likwidacja sądowa;
czasowe lub stałe zamknięcie zakładów wykorzystywanych do popełnienia przestępstwa.

Głównym wyzwaniem ustawodawcy jest więc wprowadzenie nowych przepisów prawnych w takich sposób, aby zapewnić ich jak największą skuteczność i efektywność. Zgodnie ze stanowiskiem autorów projektu nowelizacji UOPZ nowe przepisy mają implementować właśnie te wymogi, które narzuca dyrektywa. Po przyjęciu przepisów w Polsce, podmioty zbiorowe będą musiały dostosować swoją działalność do nowo wprowadzonych przepisów, ponieważ to po stronie przedsiębiorcy będzie leżał obowiązek wykazania należytej staranności w zakresie tworzenia struktur niesprzyjających popełnianiu przestępstw przez pracowników. Warto więc stale śledzić postęp prac nad nowym projektem ustawy i przygotować się na wdrożenie odpowiednich działań, szczególnie w zakresie compliance. Rozwiązania compliance – pod warunkiem, że wdrożone efektywnie – są jednym z najlepszych argumentów należytej staranności w zarządzaniu przedsiębiorstwem i mogą mitygować ryzyko poniesienia odpowiedzialności przez podmiot zbiorowy.