Projekt ustawy o jawności życia publicznego – ochrona sygnalistów i obowiązkowe rozwiązania antykorupcyjne

Do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji publicznych skierowano projekt ustawy o jawności życia publicznego opracowany przez Koordynatora służb specjalnych i członka Rady Ministrów, Mariusza Kamińskiego. Projekt przewiduje połączenie w ramach jednej ustawy regulacji dotyczących działalności lobbingowej, dostępu do informacji publicznej oraz ograniczeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. W projekcie po raz pierwszy podjęto próbę systemowego ujęcia problematyki ochrony sygnalistów. Projektowana ustawa zobowiązuje też wszystkich co najmniej średnich przedsiębiorców do stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych.

Projekt stanowi kolejną, obok projektu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, rządową inicjatywę prawodawczą zmierzającą m.in. do uregulowania prawnego statusu sygnalistów i zobligowania przedsiębiorców do wdrożenia efektywnych wewnętrznych regulacji antykorupcyjnych. Zakres obowiązków przewidzianych w projektowanej ustawie o jawności życia publicznego jest jednak dużo szerszy niż w projekcie ustawy antypraniowej.

Ustawowa ochrona sygnalistów

Definicja sygnalisty

Zgodnie z definicja zawartą w projekcie ustawy (art. 2 ust. 1 pkt 14) sygnalistą jest osoba fizyczna lub przedsiębiorca, których współpraca z wymiarem sprawiedliwości polegająca na zgłoszeniu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z którym jest związana umową o pracę lub innym stosunkiem umownym może niekorzystnie wpłynąć na jej sytuację życiową, zawodową lub materialną.

Przesłanki objęcia ochroną

Status sygnalisty nadawany będzie przez prokuratora w drodze postanowienia. Status sygnalisty ma być nadawany podmiotom zgłaszającym wiarygodne informacje o podejrzeniu popełnienia niektórych wskazanych w ustawie przestępstw stypizowanych w Kodeksie karnym, w tym m.in: sprzedajności pełniącego funkcję publiczną, przekupstwa, płatnej protekcji, oszustwa, oszustwa kredytowego, fałszowania faktur ze znaczną kwotą należności, prania brudnych pieniędzy i nierzetelnej dokumentacji.

Status Sygnalisty może uzyskać:

• Pracownik w stosunku pracy z pracodawcą, o którego działalności informuje,
• Osoba fizyczna wykonująca zawód (na własne ryzyko, we własnym imieniu lub w ramach prowadzenia działalności gospodarczej) będąca w stosunku umownym z podmiotem, o którego działalności informuje,
• Przedsiębiorca będący w stosunku umownym z podmiotem, o którego działalności informuje.

O nadaniu statusu sygnalisty prokurator będzie informował pracodawcę lub podmiot, którego dotyczą informacje będące przedmiotem zgłoszenia.

Zakres ochrony

Uzyskanie statusu sygnalisty wiążę się z objęciem szczególnym reżimem ochronnym, polegającym m.in. na:

• zakazie rozwiązania umowy z sygnalistą lub zmiany warunków tej umowy na mniej korzystne (w szczególności w zakresie wysokości wynagrodzenia, miejsca lub czasu pracy) przez okres roku od daty umorzenia postępowania albo zakończenia postępowania karnego wszczętego przeciwko sprawcy przestępstwa prawomocnym orzeczeniem – bez zgody prokuratora wyrażanej na wniosek pracodawcy lub kontrahenta sygnalisty,
• prawie do zwrotu kosztów zastępstwa procesowego od Skarbu Państwa, jeśli sygnalista poniósł negatywne skutki dokonanego zgłoszenia wiarygodnych informacji o przestępstwie.

W razie rozwiązania lub zmiany umowy bez wymaganej zgody prokuratora sygnaliście przysługuje od strony rozwiązującej lub zmieniającej umowę odszkodowanie w wysokości:

• dwukrotności wynagrodzenia rocznego pobieranego przez sygnalistę na ostatnio zajmowanym stanowisku – w przypadku umów o pracę,
• całkowitej kwoty płatności należnej sygnaliście określonej w treści umowy i niezapłaconej do dnia rozwiązania umowy – w przypadku innych umów.

Obligatoryjne rozwiązania antykorupcyjne

Zakres nowych obowiązków

Projekt zobowiązuje wszystkich co najmniej średnich przedsiębiorców oraz jednostki sektora finansów publicznych do wprowadzania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych w celu przeciwdziałania przypadkom dokonywania przez osoby działające w ich imieniu lub na ich rzecz przestępstw określonych w wybranych przepisach Kodeksu karnego (przekupstwo, płatna protekcja czynna, łapownictwo na stanowisku kierowniczym), w ustawie o sporcie (korupcja sportowa, płatna protekcja w sporcie) i w ustawie refundacyjnej (udzielanie lub obiecywanie korzyści majątkowej lub osobistej w związku z wytwarzaniem lub obrotem lekami, środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobami medycznymi podlegającymi refundacji).

Wykonanie obowiązku wprowadzenia ww. procedur ma polegać na podejmowaniu „środków organizacyjnych, kadrowych i technicznych mających na celu przeciwdziałanie tworzeniu otoczenia sprzyjającego popełnianiu” wskazanych przestępstw. Wśród środków takich projekt wymienia m.in. obowiązek:

• zapewnienia osobom zatrudnionym szkoleń z zasad odpowiedzialności karnej za ww. przestępstwa,
• umieszczenia w umowach klauzul stanowiących, że żadna część wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy nie zostanie przeznaczona na pokrycie kosztów udzielania korzyści majątkowych i osobistych,
• opracowania kodeksu etycznego przedsiębiorstwa („jako deklaracji odrzucającej korupcję”), podpisanego przez każdego pracownika, współpracownika i kontrahenta firmy,
• określenia wewnętrznej procedury i wytycznych dotyczących otrzymywanych przez pracowników prezentów i innych korzyści,
• opracowania procedur informowania właściwych organów przedsiębiorcy o propozycjach korupcyjnych.

Surowe sankcje

Jeżeli osobie działającej w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy postawiony zostanie zarzut popełnienia jednego z ww. przestępstw:

• na przedsiębiorcę możliwe będzie nałożenie kary pieniężnej w wysokości od 10.000 do 10.000.000 zł, jeżeli:
• nie stosuje procedur antykorupcyjnych, lub
• procedury antykorupcyjne były pozorne albo nieskuteczne;
• Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego wszczyna kontrolę przedsiębiorcy w zakresie stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych;
• jeśli kontrola wykaże, że przedsiębiorca procedur tych nie stosował albo że stosowane przez niego procedury były nieskuteczne lub pozorne, Szef CBA sporządza wniosek o ukaranie, w którym określa wysokość wnioskowanej kary i informuje o tym przedsiębiorcę,

Przedsiębiorca może w ciągu 30 dni dobrowolne uiścić karę w wysokości zaproponowanej we wniosku sporządzonym przez Szefa CBA. Jeśli tego nie zrobi, wniosek ma być kierowany do Prezesa UOKiK, który wymierzy karę w drodze decyzji administracyjnej. Od decyzji o ukaraniu będzie się można odwołać do Sądu Okręgowego w Warszawie.

Dodatkowo przedsiębiorca, wobec którego Prezes UOKiK orzekł karę pieniężną nie będzie się mógł ubiegać o uzyskanie zamówienia publicznego przez okres 5 lat od daty uprawomocnienia się tego orzeczenia.

Etap prac i planowane wejście w życie

Projekt znajduje się obecnie na etapie konsultacji publicznych i uzgodnień międzyresortowych z terminem zgłaszania uwag do 3 listopada br.

Nie jest jeszcze znana planowana data wejścia w życie ustawy – wprawdzie przepisy końcowe posługują się datą kalendarzową, ale czynią to blankietowo (bez wskazania dnia i miesiąca, ze wskazaniem daty rocznej – 2017). W piśmie kierującym projekt do konsultacji publicznych wspomina się jednak o „konieczności jak najszybszego wdrożenia projektowanych przepisów”, należy się zatem spodziewać szybkiego tempa dalszych prac.

dr Anna Hlebicka-Józefowicz
Adwokat, Partner

anna.hlebicka-jozefowicz@dzp.pl

dr Anna Partyka-Opiela