Cloud Computing – korzystanie z majątkowych praw autorskich? cz.1

Truizmem jest stwierdzenie, iż prawo nie nadąża za rozwojem techniki. Ludzka inwencja jest oczywistym motorem gospodarki światowej. Na forpoczcie tych innowacji są technologie informatyczne. Ostatnimi laty coraz większą popularność zdobywają usługi przetwarzania w chmurze. Niektóre modele cloud computingu, opisane tutaj, konkretnie Platform as a service (PaaS) oraz Software as a service (SaaS), zakładają dostęp usługobiorców do aplikacji i oprogramowania, które funkcjonuje i jest uruchamiane w ramach infrastruktury sprzętowej usługodawcy. Zatem technicznie rzecz ujmując, usługobiorca, pomimo tego, że ma dostęp do korzystania z danego oprogramowania, to samo oprogramowanie nie jest odtwarzane ani uruchamiane, ani w większości przypadków nie znajduje się nawet w pamięciach urządzeń usługobiorcy.

Niemniej jednak intuicyjnie wydawałoby się, że usługobiorca korzysta z danego oprogramowania w usługach SaaS i PaaS. Skoro zatem może mieć miejsce korzystanie, to czy podmiot uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych nie powinien otrzymywać wynagrodzenia za takie korzystanie? Te wątpliwości obracają się wokół tytułowego pytania niniejszego wpisu, a mianowicie, czy można traktować cloud computing jako korzystanie z autorskich praw majątkowych w ramach pól eksploatacji zapisanych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych?

Proszę nie traktować tego wpisu jako definitywnej odpowiedzi na przedstawione w nim wątpliwości, a raczej zaczątek do dyskusji, do której zapraszam na łamach blogu DZP.

Program komputerowy jako utwór

Zaczynając od podstawowych kwestii należy wspomnieć, iż program komputerowy, w celu uzyskania ochrony prawno-autorskiej, musi spełniać przesłanki do uznania go jako utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [1]. W tym zakresie istotny jest art. 74 ust. 1 ustawy, który stanowi, iż, cyt.:

 

Programy komputerowe
podlegają ochronie
jak utwory literackie.

 

Interesujące dyrektywy interpretacyjne w przedmiocie ochrony prawno autorskiej programów komputerowych legły u podstaw niedawnego wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 2 maja 2012 r. w sprawie SAS Institute Inc. przeciwko World Programming Ltd. – C-406/10, o którym więcej pisze dr Marlena Wach tutaj. W skrócie, warto wspomnieć, iż TSUE uznał, iż kod źródłowy i wynikowy podlegają ochronie prawno-autorskiej, lecz zbiór funkcjonalności, język programowania, i format plików używanych w programie komputerowym nie są wyrażeniem programu i poprzez to nie podlegają ochronie prawno-autorskiej.

Podobne wnioski znalazły się  w ostatnio wydanym wyroku Nothern District of California z dnia 31 maja 2012 roku ws. Oracle v Google. W wyroku tym stwierdzono, iż, konkretny kod używany w celu wdrożenia metod, lub w celu wykonania konkretnych funkcji API podlega ochronie praw autorskich. Niemniej jednak same metody, funkcje, deklaracje, lub nagłówki metod i układ metod nie pozostają pod taką ochroną. Więcej o tym wyroku tutaj.

Z kolei w wyroku z dnia 22 grudnia 2010 roku, w sprawie Bezpečnostní softwarová asociace C‑393/09, Trybunał stwierdził, iż:

[…] graficzny interfejs użytkownika nie pozwala na powielanie tego programu komputerowego, lecz stanowi po prostu element tego programu, za pomocą którego użytkownicy wykorzystują właściwości omawianego programu.

Trybunał jednocześnie zaznaczył, iż pomimo tego, że graficzny interfejs użytkownika – GUI nie podlega ochronie prawno-autorskiej jako program komputerowy, to z powodzeniem może podlegać ochronie przewidzianej w ogólnych przepisach prawa autorskiego.

Powyższe orzecznictwo wydaje się wdrażać zasadę prawa autorskiego, iż nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Treść autorskich praw majątkowych do programu komputerowego

Autorskie prawa majątkowe będące treścią uprawnień do programu komputerowego opisane są w art. 74 ust. 4 ustawy i obejmują prawo do, cyt.:

1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;

2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;

3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Powyższe wyliczenie ma charakter wyczerpujący. Niemniej jednak, na tle art. 74 ustawy nie dochodzi do jakichkolwiek modyfikacji w zakresie pól eksploatacji zawartych w art. 50 ustawy.

Art. 50 ustawy stanowi, iż:

Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

1)    w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

2)    w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;

3)    w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Powołanie się na ochronę programów, w przypadku gdy określona postać eksploatacji objęta jest wyliczeniem z art. 50 ustawy, a jej objęcie wyliczeniem z art. 74 ust. 4 ustawy może budzić wątpliwości; dotyczy to w szczególności eksploatacji programu w sieci komputerowej[2].

Artykuł 77 ustawy zawiera katalog ogólnych przepisów ustawy, które nie znajdują zastosowania do programów komputerowych. Artykuł 50 nie znajduje się w tym wyliczeniu.

To sprawia, pomimo tego, iż zestawienie praw wynikające z art. 74 ust. 4 ustawy jest zamknięte, że do programów komputerowych będzie miał zastosowanie art. 50 ustawy, zawierający otwarty katalog pól eksploatacji.

Powstaje jednak problem z odpowiedzią na pytanie: do których utworów w ramach programu komputerowego odnosi się art. 50 ustawy?

Zgodnie z powołanym wyżej orzecznictwem, kod źródłowy i wynikowy będzie podlegał ochronie prawno-autorskiej jako program komputerowy, gdyż jest on formą wyrażenia takiego programu. Inne elementy, jeżeli spełniają generalne warunki do uznania ich za utwory w rozumieniu prawa autorskiego, podlegają ogólnej ochronie prawno-autorskiej, vide: GUI[3].

Z pewnością zatem  stosuje się art. 50 ustawy do tych elementów programu, które podlegają generalnej ochronie praw autorskich.

Jednak czy to również odnosi się do elementów, które podlegają ochronie jako forma wyrażenia programu komputerowego? Innymi słowy, czy art. 74 ust. 4 ustawy wyklucza zastosowanie otwartego katalogu pól eksploatacji z art. 50 ustawy?

Chciałbym wyrazić pogląd, iż nic nie wskazuje na to, aby takie wykluczenie było uprawnione. Moim zdaniem artykuł 50 ustawy, zawierający otwarty zbiór pól eksploatacji, powinien również mieć zastosowanie do form wyrażenia programów komputerowych.

Powyższy pogląd być może spotka się z krytyką, jednak uniemożliwienie zastosowania art. 50 ustawy (zawierający otwarty katalog pól eksploatacji) do form wyrażeń programów komputerowych, oznaczałby brak możliwości objęcia ochroną prawa autorskiego nowych pól eksploatacji programów komputerowych. Innymi słowy, jeżeli pozostawilibyśmy jedynie art. 74 ust. 4 jako wyłącznie właściwy katalog praw majątkowych do programu komputerowego, to nie byłoby możliwe obejmowanie ochroną prawno-autorską nowych metod wykorzystania programów komputerowych. W związku z tym, nie widzę racjonalnych powodów, aby wykluczać programy komputerowe ze stosowania art. 50 ustawy.

Wyrazem tego argumentu może być pkt 5 preambuły do Dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 roku o harmonizacji określonych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym:

Rozwój technologiczny zwiększył i zróżnicował wskaźniki kreatywności, produkcji i eksploatacji. O ile ochrona własności intelektualnej nie wymaga żadnej nowej koncepcji, to obecne prawo w zakresie praw autorskich i pokrewnych będzie należało dostosować i uzupełnić, aby należycie uwzględnione były takie realia ekonomiczne,
jak pojawienie się nowych form eksploatacji.