ShareW dniu 31 października 2010 r. minie rok odkąd weszła w życie ustawa o Służbie Celnej z dnia 27 sierpnia 2009 roku (Dz. U. z 2009 r., Nr 168, poz. 1323 z późń. Zm.) (dalej, „Ustawa o Służbie Celnej”).
Warto przy tej okazji przypomnieć o nowych uprawnieniach, jakie Ustawa ta przyznała funkcjonariuszom celnym w zakresie ochrony praw własności intelektualnej.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 6 Ustawy o Służbie Celnej, właściwe organy tej Służby posiadają uprawnienie do prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach karnych o określone w Ustawie przestępstwa przeciwko własności intelektualnej, o ile przestępstwa te zostały ujawnione przez funkcjonariuszy celnych podczas wykonywania ich zadań.
Jest to istotna zmiana w stosunku do stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie Ustawy o Służbie Celnej, kiedy to sprawy karne dotyczące wszystkich przestępstw przeciwko własności intelektualnej ujawnione przez celników były przekazywane Policji lub prokuraturze. W uzasadnieniu do nowej Ustawy o Służbie Celnej wskazano, że przyznanie funkcjonariuszom celnym uprawnień do prowadzenia postępowania przygotowawczego we wspomnianych wyżej sprawach wynikało z przekonania, że funkcjonariusze celni są lepiej przygotowani do ścigania przestępstw przeciwko prawom własności intelektualnej niż policjanci.
Wspomniana regulacja nie jest bowiem pierwszą, która nakłada na Służbę Celną obowiązki związane z ochroną praw własności intelektualnej. W szczególności, na mocy Rozporządzenia Rady (WE) nr 1383/2003 organy celne są upoważnione do dokonania zatrzymania towarów w wypadku podejrzenia, że towary naruszają prawa własności intelektualnej będące przedmiotem ochrony.
Analizując katalog przestępstw przeciwko prawom własności intelektualnej, do ścigania których uprawnieni są celnicy, należy stwierdzić, że chodzi o te spośród nich, które popełniane są na największą skalę, nierzadko przez zorganizowane grupy przestępcze i które narażają właścicieli praw na najdotkliwsze szkody majątkowe. Są to mianowicie czyny zabronione przez art. 116-118 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej, „Prawo autorskie”) oraz przestępstwo z art. 305 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (dalej, „p.w.p.”), czyli przestępstwo obrotu towarami oznaczonymi podrobionym znakiem towarowym. Co istotne, uprawnienia funkcjonariuszy celnych nie obejmują ścigania np. przestępstwa plagiatu (art. 115 Prawa autorskiego) czy przestępstw związanych z naruszeniem praw wyłącznych do wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego czy topografii układów scalonych (art. 303 i 304 p.w.p.).
Ustawa o Służbie Celnej stanowi, że postępowanie przygotowawcze jest prowadzone przez funkcjonariusza Służby Celnej zgodnie z kodeksem postępowania karnego i funkcjonariuszowi temu przysługują w tym zakresie uprawnienia Policji (art. 2 ust. 2 i 3 Ustawy o Służbie Celnej). Przykładowo, funkcjonariusz Służby Celnej, który ujawnił w trakcie wykonywania czynności służbowych stoisko z nielegalnymi perfumami (przestępstwo z art. 305 p.w.p.) sam prowadzi dochodzenie lub śledztwo w tej sprawie. W szczególności, zbiera on materiał dowodowy i w tym celu zatrzymuje rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie (np. nieoryginalne towary), przeszukuje pomieszczenia, w których takie nieoryginalne towary mogą się znajdować oraz przesłuchuje świadków, podejrzanego oraz ewentualnie pokrzywdzonego (czyli właściciela praw własności intelektualnej).
Rola funkcjonariuszy celnych w sprawach karnych przeciwko własności intelektualnej kończy się wraz z zakończeniem postępowania przygotowawczego. Nowa Ustawa o Służbie Celnej nie przyznała bowiem funkcjonariuszom celnym prawa wnoszenia aktu oskarżenia w takich sprawach do Sądu i i popierania oskarżenia przed Sądem (choć uprawnienie takie przysługują im jako finansowym organom postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, ścigane w trybie uproszczonym – art. 155 par. 1 i art. 157 kodeksu karnego skarbowego). W sprawach karnych dotyczących przestępstw przeciwko własności intelektualnej przed Sądem akt oskarżenia popiera już prokurator.
Uprawnienia Służby Celnej w sprawach karnych zostały istotnie rozszerzone z dniem 1 stycznia 2010 r. na podstawie ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2009 r., Nr 201, poz. 1540). W wyniku tych zmian, funkcjonariusze Służby Celnej, podobnie jak funkcjonariusze CBA, ABW i CBŚ, mogą, w sposób niejawny, obserwować i i rejestrować, przy użyciu środków technicznych „obraz zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięk towarzyszący tym zdarzeniom” – wyłącznie w toku czynności podejmowanych w celu ustalenia sprawców oraz uzyskania dowodów przestępstw. Innymi słowy, służby celne mogą np. obserwować i nagrywać podejrzanego o nielegalne „ściąganie” programów komputerowych czy sprzedaż „pirackich” płyt CD. Biorąc pod uwagę fakt, że do pojęcia takich działań wystarczy zarządzenie Dyrektora Izby Celnej oraz, że nie jest konieczne zatwierdzenie takiej decyzji przez sąd, istnieje obawa, że przepis ten może stać się podstawą do nadużyć.
Do uprawnień, które zostały przyznane celnikom Ustawą o Służbie Celnej, a następnie rozszerzone ustawą o grach hazardowych należą uprawnienia w zakresie zbierania oraz przetwarzania danych osobowych osób fizycznych, także bez wiedzy i zgody osoby, której dane dotyczą (art. 7 i 75 c Ustawy). Obecnie służby celne posiadają uprawnienie do korzystania i przetwarzania także danych osobowych zebranych przez inne uprawnione organy (np. Policję, CBA, etc.)., jeżeli jest to niezbędne ze względu na zakres lub charakter prowadzonego postępowania lub przeprowadzanych czynności.
W końcu, Ustawa o Służbie Celnej przyznaje funkcjonariuszom uprawnienie do zastosowania broni palnej w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia funkcjonariusza celnego. Dotyczy to również ścigania przestępstw określonych w Prawie autorskim i Prawie własności przemysłowej.
Z danych zawartych na stronie internetowej Ministerstwa Finansów wynika, że w wyniku działań podejmowanych przez Służbę Celną w zakresie ochrony praw własności intelektualnej, w 2007 r. organy celne dokonały zatrzymań ponad 6 milionów towarów naruszających te prawa. Najwięcej zatrzymań dotyczyło następujących kategorii towarów: papierosów, odzieży i obuwia, sprzętu elektronicznego i komputerowego, jak również towarów w sposób szczególny zagrażających zdrowiu i bezpieczeństwu konsumentów takich jak leki czy zabawki.
