„Wyraźna zgoda konsumenta” – uwagi na bazie decyzji T-Mobile Polska

Prezes UOKIK w decyzji z dnia 27 grudnia 2016 r. (decyzja nr DDK 20/2016) stwierdził, że spółka T-Mobile Polska naruszyła zbiorowe interesy konsumentów poprzez nie uzyskiwanie wyraźnej zgody od konsumentów na dodatkowe płatności związane z usługami „Granie na Czekanie”, „Szafa Gra” i „Prenumerata”.

Okoliczności samej sprawy są bardzo szeroko opisywane w mediach, stąd we wpisie chciałbym się skupić na wnioskach płynących z uzasadnienia decyzji, które mogą pozwolić innym przedsiębiorcom przy konstruowaniu mechanizmu uzyskiwania zgody na dodatkowe płatności od konsumenta. Same usługi dodatkowe są bowiem całkiem powszechne – np. usługa wniesienia sprzętu, dodatkowe ubezpieczenie czy zapakowanie w formie prezentu.

Generalna zasada została wyrażona w art. 10 ust. 1 ustawy o prawach konsumenta, zgodnie z którym:

Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek uzyskać wyraźną zgodę konsumenta na każdą dodatkową płatność wykraczającą poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy.

Przepis ten ma kilka elementów – moment wyrażenia zgody, uzyskanie wyraźnej zgody konsumenta, wykroczenie poza główne obowiązki umowne. Najbardziej interesujące w kontekście ww. decyzji są uwagi dot. aspektu wyraźnej zgody konsumenta. Przepis ustawy konsumenckiej nie definiuje w żaden sposób jak wymóg takiej „wyraźności” uzyskać. Przygotowując przedsiębiorców do zmian wprowadzonych w grudniu 2014 r. ustawą o prawach konsumenta, doradcy często czerpali interpretację tego pojęcia sięgając do bogatego orzecznictwa w zakresie zgody na przetwarzanie danych osobowych czy otrzymywanie informacji handlowych. W efekcie przyjmowano, że zgoda taka nie może być domniemana, dorozumiana z oświadczenia woli o innej treści. Przyjmowano również, że zgoda konsumenta nie może być wywnioskowana przez zastosowanie domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności.

Zgodnie z treścią decyzji, ukarana spółka stosowała następującą klauzulę:

Oświadczam, że przed zawarciem umowy doręczono mi na papierze i akceptuję niniejszy Kontrakt Główny oraz pozostałe dokumenty wskazane powyżej w pkt 12. Oświadczam także, że przed zawarciem Umowy przekazano mi informacje o głównych cechach Usług Telekomunikacyjnych, sposobie porozumiewania się Operatora z Abonentem, identyfikacyjnych i kontaktowych danych Operatora, sposobie obliczania opłat i dodatkowych kosztach (jeśli istnieją), sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez Operatora oraz jego procedurze reklamacji, przewidzianej prawem odpowiedzialności Operatora za jakość świadczenia, treści usług posprzedażnych i gwarancji, czasie trwania Umowy, a w przypadku zawarcia Umowy na czas nieoznaczony –sposobie i przesłankach jej wypowiedzenia.

Klauzula ta została uznana w decyzji jako niespełniająca wymogów przewidzianych ustawą o prawach konsumenta.

Co jednak ważne, na bazie rozstrzygnięcia można spróbować wskazać dwie generalne wytyczne dla praktyki:

Informacja odnosząca się do konkretnej usługi dodatkowej powinna być wyselekcjonowana.

Analizując treść powyższego oświadczenia, stwierdzić należy, iż nie zawiera ono wyselekcjonowanej informacji odnoszącej się do konkretnej usługi – na gruncie stanu faktycznego niniejszej sprawy serwisu „Granie na Czekanie”/”Szafa Gra” lub usługi dodatkowej „Prenumerata” – która była konsumentowi domyślnie aktywowana, a po upływie oznaczonego okresu bezpłatnego rozliczana poza uzgodnionym abonamentem.

Podpisanie przez konsumenta oświadczenia o zapoznaniu się z wzorcami umów składającymi się na umowę – w ocenie Prezesa Urzędu – nie może zostać uznane za udzielenie wyraźnej zgody na dodatkowe płatności wynikające z korzystania z tych usług w ramach umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych lub w związku z nią, które pociągają za sobą konieczność uiszczenia dodatkowej płatności wykraczającej poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy (na gruncie niniejszej sprawy – objęte abonamentem w stałej miesięcznej wysokości).

Informacja dot. płatności powinna być precyzyjna – zawierać wskazanie jakiej usługi dotyczy i z jakimi kosztami dodatkowymi się wiąże.

Tymczasem, podpisywane przez konsumenta oświadczenie nie zawiera w swej treści ani nazwy usług, z którymi są powiązane dodatkowe płatności, ani informacji na temat wysokości opłat za korzystanie z serwisu „Granie na Czekanie”/”Szafa Gra” lub usługi dodatkowej „Prenumerata”.

Te dwie ww. wytyczne mogą być bardzo istotne dla praktyki rozumienia przepisu art. 10 ustawy o prawach konsumenta. Dotychczas bowiem w kontekście wymogu „wyraźności” zgody skupiano się na okolicznościach jej wyrażenia (głównie sposobie, mechanizmie). Nacisk kładziono na aktywne działanie konsumenta. Nie było (i nie ma) przeciwwskazań aby przedsiębiorca mógł w celu uzyskania zgody przygotować np. odpowiedni formularz elektroniczny zawierający pola, które konsument może zaznaczyć, wyrażając zgodę na dodatkową płatność (checkbox). Tymczasem w decyzji Prezes UOKIK odniósł wymóg „wyraźność” zgody również do jej treści – formułując wymogi doprecyzowujące jej zawartości o takie elementy jak nazwa usług i wysokość kosztów.

Czy ostatecznie takie podejście się ugruntuje – to się jeszcze okaże. Wydana decyzja nie jest prawomocna, operator może odwołać się do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Tak czy inaczej, konsekwencją zastosowanej praktyku poza karą nałożoną przez Prezesa UOKIK może być jeszcze skorzystanie przez konsumentów z uprawnienia przewidzianego ust. 2 przywołanego przepisu ustawy:

Jeżeli przedsiębiorca nie otrzymał wyraźnej zgody konsumenta, lecz założył jej istnienie przez zastosowanie domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności, konsument ma prawo do zwrotu uiszczonej płatności dodatkowej…

nawet gdyby to były kwoty niewielkie.