Nowelizacja prawa autorskiego (1)

2 lipca 2015 roku Prezydent RP podpisał pierwszą z dwóch nowelizacji prawa autorskiego, które były w ostatnim czasie przedmiotem prac Parlamentu. Tzw. mała nowelizacja jest wynikiem implementacji dyrektywy 2011/77/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2011, zmieniającej dyrektywę 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych.

Nowelizacja przewiduje szereg zmian mających na celu ochronę praw artystów wykonawców:

• ochronę artystycznych wykonań przez okres 50 lat od momentu publikacji lub innego rozpowszechnienia – w przypadku artystycznych wykonań utrwalonych w inny sposób niż na fonogramach;
• ochronę artystycznych wykonań przez okres 70 lat od momentu publikacji lub innego rozpowszechnienia – w przypadku artystycznych wykonań utrwalonych na fonogramach oraz samych fonogramów;
• wprowadzenie klauzuli „wykorzystuj albo strać” (ang. use it or lose it) w odniesieniu do producentów fonogramów;
• przyznanie artystom wykonawcom, którzy za jednorazowym wynagrodzeniem udzielili producentowi fonogramu licencji wyłącznej bądź przenieśli na niego prawa do artystycznego wykonania, kwoty w wysokości 20% przychodów producenta fonogramu z tytułu zwielokrotniania, wprowadzania do obrotu i udostępniania fonogramu m.in. w Internecie, przekazywanej artystom wykonawcom za pośrednictwem wskazanej przez ministra kultury organizacji zbiorowego zarządzania;
• przyznanie artystom wykonawcom, którzy swoje prawa do wykonań przenieśli na producenta fonogramu lub udzielili licencji wyłącznej za wypłacanym okresowo wynagrodzeniem, możliwości otrzymywania po upływie pięćdziesięciu lat od momentu rozpowszechnienia lub publikacji fonogramu wynagrodzenia okresowego, z którego nie potrąca się zaliczek ani innych określonych w umowie odliczeń.

Dodatkowo, nowelizacja przewiduje harmonizację czasu ochrony utworów słowno-muzycznych (wprowadzenie ar. 36 pkt 5) oraz wzmocnienie praw producentów fonogramów – przyznanie im prawa do korzystania i rozporządzania fonogramem oraz pobierania wynagrodzenia z tego tytułu przez okres 70 lat od momentu publikacji albo od momentu rozpowszechnienia fonogramu w inny sposób – o ile nastąpi to w okresie pięćdziesięciu lat od momentu, kiedy fonogram został sporządzony. Nowelizacja przewiduje również ochronę praw producentów, którzy zawarli z artystami wykonawcami umowy licencyjne bądź umowy przeniesienia praw obowiązujące w dniu 31 października 2013 r.– umowy te pozostaną ważne do upływu okresu 70 lat od momentu publikacji bądź innego rozpowszechnienia nagrania, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej.

Wydłużenie ochrony artystycznych wykonań i fonogramów uzasadniono w dyrektywie m.in. koniecznością ochrony wykonań przez cały okres życia artystów wykonawców oraz umożliwienia im obrony swoich praw przeciwko niewłaściwemu wykorzystywaniu wykonań. Dodatkowe wynagrodzenia wynikają z konieczności zapewnienia tym, którzy przenieśli już swoje prawa na producentów, możliwości skorzystania z wydłużonej ochrony. Warto zauważyć, że w pierwotnej propozycji Komisji przewidywano wydłużenie czasu trwania praw artystów wykonawców do aż 95 lat.

Szczególnie ciekawą koncepcją jest klauzula „wykorzystuj albo strać” z art. 95². Zgodnie z nią, artysta wykonawca lub jego spadkobierca ma prawo do wypowiedzenia umowy licencyjnej bądź umowy przenoszącej na producenta fonogramu prawo do artystycznego wykonania, jeżeli producent nie wprowadza do obrotu wystarczającej liczby fonogramów z tym nagraniem albo nie udostępnia go w m.in. internecie. Za wystarczającą liczbę uznawana jest taka, która biorąc pod uwagę charakter nagrania, zaspokajałaby racjonalne potrzeby odbiorców. Po wręczeniu wypowiedzenia producent ma rok na to, aby rozpocząć odpowiednie korzystanie z fonogramu. Jeśli go nie rozpocznie, wypowiedzenie staje się skuteczne z upływem tego rocznego okresu, a jego prawo do fonogramu wygasa. Wątpliwości budzić może kwestia interpretacji wystarczającej liczby egzemplarzy oraz możliwości wykazania, że liczba egzemplarzy obecnie znajdująca się na rynku nie spełnia tego kryterium. Z pewnością łatwiej będzie wykazać niezaspokojenie racjonalnych potrzeb odbiorców w wypadku niedostępności danego fonogramu na rynku, trudniej natomiast wykazać, że konieczne jest udostępnienie fonogramu w ilości większej niż obecnie.

Zarówno w przypadku utworów słowno-muzycznych, jak i artystycznych wykonań oraz fonogramów, nowe przepisy będą miały zastosowanie jedynie do tych spośród nich, które podlegały ochronie na podstawie dotychczasowych przepisów w dniu 1 listopada 2013 r. oraz do powstałych po tym dniu. Mimo wydłużenia czasu ochrony artystycznych wykonań utrwalonych na fonogramach oraz samych fonogramów do okresu analogicznego do czasu trwania autorskich praw majątkowych, nie zmieni się początkowy moment tego okresu. Okres 70-letniej ochrony artystycznych wykonań będzie liczony od momentu ich publikacji lub innego rozpowszechnienia, co powinno zapewnić zakładaną w dyrektywie ochronę artysty przez całe życie, będzie jednak w wielu przypadkach oznaczało również ochronę artysty wykonawcy przez wiele lat po śmierci.

Nowelizacja dotyczy głównie ochrony wykonań utworów muzycznych – wykonań utrwalonych na fonogramach oraz samych fonogramów i ich producentów – pominięte zostały kwestie rozszerzenia ochrony utworów audiowizualnych. Ten aspekt były krytykowany zarówno na etapie prac nad dyrektywą, jak i w konsultacjach publicznych projektu nowelizacji.