ShareOpłaty należne od producentów i importerów na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania w związku ze sprzedażą magnetofonów, skanerów, kserokopiarek i podobnych urządzeń powinny odnosić się jedynie do urządzeń nabywanych przez osoby prywatne.
Opłaty licencyjne za kopie na użytek prywatny
Tak, co do zasady, wynika z treści wyroku wydanego przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości („ETS”) w dniu 21 października 2010 r. w sprawie Padawan SL przeciwko SGAE, hiszpańskiej organizacji zbiorowego zarządzania prawami własności intelektualnej (sygn. C-467/08).
SGAE żądała od spółki Padawan SL, będącej sprzedawcą płyt CD-R, CD-RW, DVD-R oraz urządzeń MP 3, „opłaty licencyjnej za kopie na użytek prywatny” za lata od 2002 do 2004.
Implementacja prawa wspólnotowego
Przepis prawa hiszpańskiego, na który powołała się SGAE, stanowi odpowiednik art. 20 polskiego Prawa autorskiego, zgodnie z którym producenci i importerzy sprzętu, urządzeń i czystych nośników, które mogą służyć do utrwalania utworów na użytek prywatny (np. magnetofonów, kserokopiarek i skanerów) obowiązani są uiszczać na rzecz właściwej organizacji zbiorowego zarządzania („o.z.z.”) określoną opłatę w wysokości do 3 % ceny sprzedaży sprzętu. W założeniu, opłata ta ma na celu zrekompensować twórcom fakt, że utwory, do których przysługują im wyłączne prawa, są zwielokrotniane przez użytkowników prywatnych za pomocą wspomnianych wyżej urządzeń w ramach tzw. dozwolonego użytku osobistego (np. skopiowanie kilku stron książki dla własnego użytku).
Zarówno przepisy hiszpańskie, jak i polskie, stanowią implementację art. 5 ust. pkt b dyrektywy 2001/29 o prawie autorskim w społeczeństwie informacyjnym[1]. Zgodnie z tym przepisem, państwa członkowskie mogą wprowadzić ograniczenia wyłącznego prawa twórców i zezwolić osobom fizycznym na zwielokrotnianie utworów na dowolnych nośnikach, na ich użytek osobisty i dla celów, które bezpośrednio i pośrednio nie wiążą się z działalnością komercyjną, pod warunkiem, że twórcy otrzymają stosowne wynagrodzenie (tzw. „godziwą rekompensatę”).
W sprawie rozstrzygniętej przez ETS Padawan odmówiła zapłaty opłaty nałożonej przez o.z.z., twierdząc, że nałożenie jednolitej opłaty na sprzedawane przez firmę nośniki cyfrowe, bez względu na to czy są one przeznaczone na użytek prywatny czy też nabywane dla celów zawodowych/handlowych, jej sprzeczne z unijną dyrektywą Po przegranej przed Sądem I instancji, spółka Padawan odwołała się do sądu wyższej instancji, który z kolei zwrócił się z pytaniem prejudycjalnymi do ETS.
Argumentacja ETS
W tych okolicznościach, ETS orzekł, że
Artykuł 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że konieczny jest związek między stosowaniem opłaty licencyjnej przeznaczonej na finansowanie godziwej rekompensaty w odniesieniu do sprzętu, urządzeń oraz nośników zwielokrotniania cyfrowego a domniemanym przeznaczeniem tego sprzętu itd. do celów zwielokrotniania na użytek prywatny. W rezultacie stosowanie w sposób nieróżnicujący opłaty licencyjnej za kopię na użytek prywatny, w szczególności w odniesieniu do wspomnianego sprzętu, urządzeń oraz nośników zwielokrotniania cyfrowego nieudostępnionych użytkownikom prywatnym i w sposób oczywisty zastrzeżonych do innego użytku niż sporządzanie kopii do użytku prywatnego, nie jest zgodne
z dyrektywą 2001/29.
Tym samym, zdaniem ETS, niezgodne z dyrektywą jest stosowanie opłaty licencyjnej nakładanej przez o.z.z. w tej samej wysokości zarówno w odniesieniu do sprzętu, urządzeń oraz nośników , które są nabywane przez osoby fizyczne na potrzeby prywatne, jak i sprzętu, który w sposób oczywisty jest zastrzeżony do innego użytku niż sporządzenie kopii do użytku prywatnego i najczęściej nabywany przez osoby inne niż prywatne.
W kontekście powyższego wyroku, warto wspomnieć, że wspomniany wyżej art. 20 polskiego Prawa autorskiego, również nie różnicuje nakładanej na producentów i importerów sprzętu reprograficznego opłaty w zależności od tego czy sprzęt jest przeznaczony dla użytkowników prywatnych czy też ewidentnie służy innym celom (zawodowym, handlowym). Podobnie wygląda stosowanie tej opłaty w praktyce – opłaty nakładane na producentów przez o.z.z. są takie same bez względu na przeznaczenie sprzętu.
Krajowy wymiar wyroku ws. Padawan v. SGAE
Nasuwa się zatem pytanie o ewentualną konieczność nowelizacji art. 20 Prawa autorskiego, jak również wspomnianego rozporządzenia w celu uwzględnienia wskazówek ETS, a do czasu ich uchwalenia – o możliwość odmowy zapłaty opłaty określonej w art. 20 Prawa autorskiego na rzecz o.z.z. przez producenta, z powołaniem się na wyrok ETS w sprawie Padawan. Wymagałoby to w każdym przypadku przeprowadzenia oceny czy dany sprzęt/urządzenie nośniki będą nabywane przez osoby fizyczne na cele prywatne. Nie ulega wątpliwości, że przeprowadzona ocena byłaby chętnie kwestionowana przez o.z.z.
Niestety, nowelizacji Prawa autorskiego we wspomnianym zakresie nie można chyba spodziewać się w najbliższej przyszłości, mając na względzie, że obecnie toczą się prace nad rozszerzeniem wykazu sprzętu/urządzeń, od których producent/importer będzie musiał zapłacić opłatę „reprograficzną” na rzecz o.z.z., o m.in. aparaty cyfrowe [2] Zdaniem autorów projektu, wspomniane urządzenia często używane są również w celu kopiowania utworów naukowych, co uzasadnia ich ujęcie w wykazie. Co więcej, z treści zgłaszanych w toku konsultacji społecznych postulatów o.z.z. wynika, że ambicją tych organizacji jest rozszerzenie wykazu również m.in. o telefony komórkowe, zawierające wbudowany aparat cyfrowy.
[1] Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych prospektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. U. L 167, s. 10)
[2] Projekt rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników na stronie BIP Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod adresem https://bip.mkidn.gov.pl/pages/projekty-aktow-prawnych/projekty-rozporzadzen.php, projekt jest na etapie konsultacji społecznych
