Czy OZZ prowadzi działalność gospodarczą?

Czy roszczenia z tytułu ochrony autorskich praw majątkowych przysługujące OZZ przedawniają się po upływie trzyletniego terminu właściwego dla roszczeń mających związek z działalnością gospodarczą? Czy może jednak Organizacje Zbiorowego Zarządzania korzystają z dziesięcioletniego terminu przedawnienia swoich roszczeń z uwagi na prowadzenie działalności w formie stowarzyszenia? W rzeczywistości sytuacja jest skomplikowana.

W doktrynie istnieją dwie koncepcje, z których każdą da się poprzeć rozsądnymi argumentami. Do niedawna dominowało przekonanie, że art. 118 k.c. odnosi się do działalności gospodarczej zdefiniowanej w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tj. Dz.U. z 2007 r., Nr 155, poz. 1095, „u.s.d.g.”). W związku z powyższym działalność OZZ nie mieściłaby się w tej definicji z uwagi na fakt, iż ich działalność nie jest działalnością zarobkową sensu stricte Poza tym w myśl art. 2 ust. 1 ustawy o stowarzyszeniach; „stowarzyszenie jest (…) zrzeszeniem o celach niezarobkowych”.

Jednakże J. Barta i R. Markiewicz (Prawo autorskie, Warszawa 2008, s. 187 i n.) skłaniają się ku (do niedawna odosobnionemu) poglądowi, iż OZZ powinny podlegać w zakresie przedawnienia roszczeń reżimowi zastrzeżonemu dla podmiotów profesjonalnie prowadzących działalność gospodarczą.

Jakie byłyby argumenty za krótszym terminem przedawnienia roszczeń OZZ?

• W orzecznictwie dominuje szerokie rozumienie pojęcia „działalność gospodarcza”, nieograniczone do definicji z art. 2 u.s.d.g. (a jak wiadomo ustawowych definicji działalności gospodarczej jest więcej i nie są one ze sobą spójne.)
• OZZ uczestniczą w wymianie handlowej i świadczenie usług na rzecz ich członków i użytkowników praw autorskich (co potwierdza Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z dnia 6 grudnia 2007 (III SK 16/07, niepubl.).
• Członkami niektórych OZZ (SFP ZAPA jest tutaj dobrym przykładem) są przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą (np. producenci filmowi)..
• Prowadzenie działalności w formie stowarzyszenia nie wyłącza możliwości prowadzenia działalności gospodarczej.

Zgodnie z Art. 34. Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989, Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 79, poz. 855):

„Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.”

• Liczne decyzje Prezesa UOKiK odnoszące się do OZZ zakładają, że OZZ należy uznać za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ( za przykład może służyć decyzja Prezesa UOKiK z 25 czerwca 2008 r. nakładająca na ZAiKS karę w wysokości 1,5 Miliona PLN). Naczelny Sąd Administracyjny uznał ponadto w wyroku z dnia 29 czerwca 2005 r. (OSK 1732/04), iż:

Przeznaczenie uzyskiwanego przez stowarzyszenie dochodu wyłącznie na cele statutowe nie prowadzi do uznania, że działalność stowarzyszenia nie ma charakteru gospodarczego w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo o działalności gospodarczej.

• Nota bene OZZ w wielu krajach mają możliwość prowadzenia działalności w formie spółek prawa handlowego, z czego często korzystają (np. w Niemczech 9 z 13 zarejestrowanych OZZ ma formę Spółki z o.o.(GmbH).

Ostatecznie J. Barta i R. Markiewicz opowiadają się za koncepcją trzyletniego terminu przedawnienia w przypadku roszczeń wysuwanych przez OZZ . Autorzy Ci powołują dodatkowo się na niedawne orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie ZAiKS ( Wyrok SN z dnia 6 grudnia 2007 (III SK 16/07, niepubl.).

Orzeczenie to dotyczyło gospodarczego charakteru działalności ZAiKS.

1. Sąd Najwyższy przesądził, że działalność OZZ ma usługowy charakter:

[O]rganizacje zbiorowego zarządzania dostarczają rynkowi produktu, którego nie są w stanie dostarczyć sami twórcy – oferują zainteresowanym podmiotom dostęp w jednym miejscu (u jednego dostawcy) do bogatego – co do zasady – katalogu praw autorskich.(…) W ten sposób organizacje zbiorowego zarządzania obniżają koszty transakcyjne dla podmiotów korzystających z praw autorskich w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Z drugiej strony, umożliwiają twórcom uzyskanie wynagrodzenia za wykorzystywanie przysługujących im praw autorskich na różnych polach eksploatacji i przez różne podmioty, bez konieczności samodzielnego monitorowania rynku, co w praktyce jest niewykonalne. (…)Organizacje zbiorowego zarządzania świadczą swoje usługi na rzecz twórców i na rzecz użytkowników praw autorskich.

2. Przesądzono również o zarobkowym charakterze działalności ZAiKS

Zdaniem Sądu Najwyższego okoliczność, iż organizacje zbiorowego zarządzania, (…), prowadzą działalność w formie stowarzyszeń nie pozbawia ich statusu przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 pkt 1 UOKiK. (..). Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy do realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między członków. (…)Okoliczność, że dochody uzyskiwane z prowadzenia działalności gospodarczej są przeznaczane na takie czy inne cele, nie zmienia charakteru takiej działalności.

3. Sąd najwyższy potwierdził też odpłatny charakter działalności OZZ

[OZZ za swoje] usługi pobierają wynagrodzenie w postaci części opłat uiszczanych przez użytkowników praw autorskich. Działalność organizacji ma charakter odpłatny.

Podsumowując rozważania Sądu Najwyższego należy stwierdzić, iż zgodnie z cytowanym orzeczenie OZZ należałoby zatem uznać za przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą. Jednocześnie roszczenia z tytułu ochrony autorskich praw majątkowych są w sposób oczywisty związane z prowadzoną przez OZZ działalnością gospodarczą, po stronie OZZ polegającą na oferowaniu dostępu do praw autorskich użytkownikom. W tym duchu opowiedział się już we wspomnianym wcześniej wyroku Naczelny Sad Administracyjny.

Uznanie działalności takich OZZ jak ZAiKS czy ZAPA za działalność gospodarczą o charakterze zarobkowym będzie miało skutek nie tylko materialnoprawny (krótszy termin przedawnienia ich roszczeń z tytułu ochrony autorskich praw majątkowych) ale również procesowy. Taka kwalifikacja spowoduje, że sprawy te będą musiały zostać uznane za sprawy gospodarcze w rozumieniu art. 4791 k.p.c., co z kolei będzie miało wpływ na właściwość rzeczową i odrębny tryb postępowania.

Jacek Pakuła

dr Aleksandra Auleytner
Radca Prawny, Partner

aleksandra.auleytner@dzp.pl