ShareDnia 24 lipca 2015 Sejm RP uchwalił projekt nowelizacji ustawy o prawie własności przemysłowej z 30 czerwca 2000 r. (po przyjęciu senackich poprawek). Warto zastanowić się nad znaczeniem i skutkami jakie w praktyce nowelizacja ustawy niesie dla przedsiębiorców działających w Polsce. Już na wstępnie trzeba zaznaczyć, że nie są to zmiany rewolucyjne, ani dotykające zasadniczych założeń ustawy i uregulowanych tam praw wyłącznych. Raczej jest to nowela „techniczna”, doprecyzowująca szereg przepisów oraz dostosowująca je do obowiązującej praktyki, europejskiego prawa i konwencji międzynarodowych.
Wybrane zmiany, które mogą mieć w praktyce znaczenie z punktu widzenia prowadzenia działalności gospodarczej i strategii ochrony własności przemysłowej, zostały pokrótce omówione poniżej.
„Ulga w nowości” wynalazku – sposób na nielojalnych współpracowników
Ciekawą zmianą na korzyść innowacyjnych przedsiębiorstw jest wprowadzenie tzw. „ulgi w nowości”. Obecnie, jeżeli np. współpracownik dokonał publicznego ujawnienia wynalazku przed dokonaniem jego zgłoszenia przez przedsiębiorcę w Urzędzie Patentowym (np. poprzez publikację w czasopiśmie naukowym), wyłącza to w zasadzie możliwość uzyskania ochrony patentowej na taki wynalazek. Jest tak ze względu na fakt, że wynalazek pozbawiony jest cechy nowości. Cecha nowości stanowi warunek konieczny dla udzielenia patentu – tzw. przesłankę „patentowalności” – zgodnie z założeniem, że ochrona przysługuje tylko wynalazkom wcześniej nieobecnym w stanie techniki.
Po nowelizacji możliwe będzie uzyskanie patentu jeszcze przez 6 miesięcy od dnia ujawnienia wynalazku przez nielojalnego współpracownika (lub jakąkolwiek inną osobę trzecią), jeżeli zostanie wykazane, że ujawnienie to było oczywistym nadużyciem w stosunku do przedsiębiorcy zgłaszającego wynalazek w Urzędzie Patentowym. Zarówno „nadużycie” jak i jego „oczywistość” zostanie dookreślone dopiero przez praktykę. Jest to jednak istotny krok w celu ułatwienia uzyskania przez przedsiębiorców ochrony patentowej, w tym zwłaszcza przez przedsiębiorców którzy nie zabezpieczyli się należycie przed takim scenariuszem (choćby poprzez zawarcie odpowiednich umów o zachowaniu poufności).
Listy zgody – współistnienie podobnych znaków towarowych
Nowelizacja wprowadza długo wyczekiwaną zmianę umożliwiającą rejestrację znaku towarowego podobnego do znaku już zarejestrowanego (lub wcześniej zgłoszonego) na rzecz innej osoby, jeżeli osoba ta wyraziła na to pisemną zgodę (tzw. „list zgody”, z ang. letter of consent). Obecna praktyka Urzędu Patentowego wyklucza taką możliwość, głównie z uwagi na brak wyraźnej podstawy prawnej. Wymusza to na przedsiębiorcach rejestrację podobnych znaków towarowych na rzecz tej samej spółki. Sytuacja komplikuje się zwłaszcza w przypadku przedsiębiorców zagranicznych działających w Polsce przez spółki zależne. Niemożność przedłożenia listu zgody wyłącza m.in. możliwość uzyskania rejestracji znaku towarowego w Polsce przez podmiot zależny, jeżeli spółka dominująca wcześniej zarejestrowała już znaki podobne, których ochrona rozciąga się na terytorium Polski (np. znaki wspólnotowe lub międzynarodowe). Po drugie, brak możliwości przedłożenia listu zgody wyklucza obecnie możliwość honorowania przez Urząd Patentowy umów między zainteresowanymi przedsiębiorcami (tzw. „umów o współistnieniu”, ang. coexistance agreements). Umowy te są przeważnie rezultatem szerszego porozumienia, nierzadko w skali międzynarodowej. Taki stan rzeczy stoi więc w sprzeczności z postulatem-preferencją ustawodawcy o polubownym rozwiązywaniu sporów. Problem listów zgody został rozwiązany w nowelizacji, w której dopuszczono możliwość uzyskania listu zgody w formie pisemnej. Do dyskusji i rozstrzygnięcia przez praktykę pozostają takie aspekty jak (nie)odwołalność zgody, jej skutki dla następców prawnych czy dopuszczalny zakres zgody (np. objęcie także przyszłych rejestracji znaków podobnych przez otrzymującego zgodę).
Wzory przemysłowe – powrót praw autorskich
Zgodnie z obecnym brzmieniem ustawy (art. 116), ochrona prawno-autorska nie ma zastosowania do wytworów które zawierają zarejestrowany wzór przemysłowy, po wygaśnięciu prawa z rejestracji na taki wzór. Innymi słowy, przepis ten wyłącza możliwość kumulacji ochrony w oparciu o reżim prawa autorskiego i prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Ma to niebagatelne znaczenie praktyczne. Dla zilustrowania warto przypomnieć, iż ochrona prawa z rejestracji wzoru trwa maksymalnie 25 lat od dnia zgłoszenia, natomiast prawa autorskie majątkowe trwają aż 70 lat od dnia śmierci twórcy. Obecny stan prawny jest więc wyraźnie korzystny dla przedsiębiorców „nieinnowacyjnych”, powielających wzornictwo już istniejące na rynku. Obecnie mogą oni eksploatować wzór przemysłowy po wygaśnięciu ochrony, bez narażania się na zarzuty z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich (oczywiście o ile nie naruszają innych przepisów, np. ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji).
Zgodnie z projektem nowelizacji, art. 116 zostanie uchylony, co oznacza powrót do kumulatywnej ochrony wzorów przemysłowych i majątkowych praw autorskich. Oczywiście chodzi tutaj o wzory spełniające jednocześnie cechy utworu w rozumieniu prawa autorskiego (w praktyce będzie to większość wzorów). Ochrona takich wzorów będzie trwać nadal po wygaśnięciu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego, co oznacza ryzyko roszczeń dla przedsiębiorców chcących korzystać ze wzorów w stosunku do których ochrona już wygasła.
Wzory przemysłowe – zgłoszenia w WIPO
Nowelizacja przewiduje dodanie do ustawy przepisów regulujących kwestie rozpatrywania zgłoszeń międzynarodowych wzorów przemysłowych w trybie tzw. systemu haskiego (a więc – mówiąc w dużym uproszczeniu – dokonywania zgłoszenia wzoru w wielu krajach jednym zgłoszeniem, za pośrednictwem wniosku składanego w WIPO w Genewie). Jest to regulacja analogiczna do obowiązujących już uregulowań odnoszących się do międzynarodowych znaków towarowych, zgłaszanych w systemie madryckim. Nowelizacja w tym zakresie jest potrzebna z uwagi na zobowiązania wynikające z uczestnictwa Polski (od 23 grudnia 2003 r.) w systemie haskim. Należy jednak zaznaczyć, że w chwili obecnej – również z uwagi na możliwość łatwego i szybkiego zarejestrowania wzorów wspólnotowych – system haski w Polsce dopiero raczkuje, a zgłoszenia dokonywane w tym trybie należą do rzadkości (wg. danych WIPO na 2014 z Polski pochodzi jedynie 31 zgłoszeń). System haski może być jednak atrakcyjny dla przedsiębiorców działających na rynkach pozaunijnych. Wprowadzenie odpowiednich przepisów w tym zakresie należy ocenić pozytywnie, mimo iż wątpliwy jest nagły wzrost liczby zgłoszeń dokonywanych w tym trybie.
Opłaty i koszty
Projekt nowelizacji zakłada wprowadzenie możliwości ubiegania się o częściowe zwolnienie z opłat urzędowych związanych ze zgłaszaniem znaków towarowych i wzorów przemysłowych (dotychczas było to możliwe tylko przy zgłoszeniach wynalazków i wzorów użytkowych). Ponadto, obniżono próg opłaty należnej w przypadku takiego zwolnienia z 30% do 20% całej kwoty. Ustawodawca kwestię te potraktował jako szczególnie istotną z punktu widzenia polepszania innowacyjności polskiej gospodarki. W jego ocenie, nowa regulacja przełoży się na wzrost liczby dokonywanych zgłoszeń krajowych. Trudno podzielić optymizm ustawodawcy w tym względzie. Dotychczas obowiązujące opłaty trudno bowiem uznać za wygórowane. Przykładowo, opłata za zgłoszenie wynalazku wynosi obecnie 550 zł, wzoru przemysłowego 330 zł, znaku towarowego do trzech klas 550 zł. Dla porównania, zgłoszenie popularnych znaków wspólnotowych to koszt rzędu 900 EUR za jeden znak. O nikłym znaczeniu tej zmiany świadczy również uzasadnienie do projektu nowelizacji, zgodnie z którym budżet państwa „ucierpi” na wprowadzeniu opisywanej ulgi szacunkowo jedynie ok. 24 000 zł rocznie.
Pozostałe zmiany
Pozostałe godne odnotowania zmiany dotyczą utworzenia odrębnego rejestru dodatkowych praw ochronnych (do tej pory fakt udzielenia tego prawa ujawniano w rejestrze patentów), przepisy ułatwiające komunikacje elektroniczną z Urzędem Patentowym (według twórców nowelizacji ma to skrócić średni czas oczekiwania na rozpatrzenie zgłoszeń z 3 lat do 2,5 roku) oraz sprecyzowanie zasad wypłaty wynagradzania twórcom wynalazków, wzorów użytkowych i wzorów przemysłowych z tytułu korzystania z tegoż.
