Share
Od początku roku sporo się mówi o zmianach w ustawie o związkach zawodowych[i], zwłaszcza w kontekście rozszerzenia prawa do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych dla osób niebędących pracownikami. Nowelizacja ustawy jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 czerwca 2015 r. (K 1/13), w którym to Trybunał za niekonstytucyjne uznał prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych zastrzeżone wyłącznie dla pracowników (osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę). W związku z tym nasz ustawodawca takie prawo przyznał osobom wykonującym pracę zarobkową.
Osoba wykonująca pracę zarobkową czyli kto?
Definicja nie wydaje się zbyt skomplikowana, zwłaszcza jeśli chodzi o jej pierwszą część. Otóż osoba wykonująca pracę zarobkową, to:
pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę
lub
osoba wykonująca pracę za wynagrodzeniem na podstawie umowy cywilnoprawnej (m.in. na podstawie umowy o dzieło, zlecenia, o świadczenie usług) bez względu na to, czy umowę realizuje w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej (samozatrudnienie) czy też nie pod warunkiem, że spełnia łącznie dwie przesłanki, tj.:
- nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób,
- ma prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy.
Jak jednak interpretować drugi warunek dotyczący praw i interesów związanych z wykonywaniem pracy? Kiedy możemy mówić o istnieniu tych praw i interesów?
Autorzy nowelizacji wyjaśniają, że chodzi tutaj nie tyle o prawa i interesy poszczególnych osób niebędących pracownikami, ale o prawa i interesy, które mogą być grupowo chronione przez związek zawodowy. Dlatego należy przez to rozumieć prawa oraz interesy związane z kształtowaniem warunków dotyczących wynagrodzenia, jak również innych warunków wykonywania pracy, tj. m.in. świadczeń socjalnych, warunków pracy, kwestii związanych z zapewnieniem organizacji związkowej odpowiednich udogodnień. Wykazanie takich praw i interesów może być utrudnione w przypadku osób zatrudnionych na podstawie krótkoterminowych umów.
Kto jeszcze może przystąpić do związku zawodowego?
Ponadto jeżeli statut organizacji związkowej dopuszcza taką możliwość, to do związku zawodowego będą mogły przystępować także osoby, które świadczą pracę bezpłatnie, np. wolontariusze, praktykanci. Nie mają oni jednak prawa tworzenia związku zawodowego, gdyż brak jest spełnienia wymogu otrzymywania wynagrodzenia.
Ustawa nadaje osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych i samozatrudnionym nowe prawa i przywileje, które z drugiej strony oznaczają nowe obowiązki po stronie podmiotów zatrudniających. O czym dokładnie mowa?
Po pierwsze – zakaz dyskryminacji
Nowelizacja wprowadza zakaz dyskryminowania członków związków zawodowych (art. 3 ust. 1 ustawy). Osoby niebędące pracownikami uzyskały z tytułu przynależności do związków zawodowych taką samą ochronę jak pracownicy. Ochrona ta obejmuje zakaz nierównego traktowania z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej, którego skutkiem jest w szczególności:
- odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku prawnego,
- niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę zarobkową lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą zarobkową,
- pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe.
W przypadku naruszenia zakazu nierównego traktowania zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy (art. 183d oraz 183e). Zgodnie z ich treścią osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Natomiast skorzystanie z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania nie może być podstawą niekorzystnego traktowania, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec takiej osoby. Jednocześnie należy pamiętać, że ciężar dowodu w sprawach dotyczących nierównego traktowania w zatrudnieniu spoczywa po stronie pracodawcy, który musi udowodnić, że podejmując konkretne decyzje kierował się obiektywnymi przyczynami.
Po drugie – dodatkowe uprawnienia
Nowe przepisy gwarantują członkom organizacji związkowej nieposiadającym statusu pracownika, szereg uprawnień zbliżonych do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Do uprawnień tych zaliczamy:
- prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej (tzw. „etat związkowy”),
- możliwość zwolnienia od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, pod warunkiem, że czynność ta nie może zostać wykonana w czasie wolnym od pracy,
- możliwość zwolnienia od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej poza zakładem pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jeżeli czynność ta nie może zostać wykonana w czasie wolnym od pracy.
Zatem np. zleceniobiorca będzie mógł wymagać zwolnienia go od wykonywania swoich usług, zachowując jednocześnie prawo do wynagrodzenia w przypadku konieczności wykonania czynności doraźnej. Natomiast warto zwrócić uwagę na fakt, że umowa zawarta między podmiotem zatrudniającym a osobą niebędącą pracownikiem, w której określono termin wykonania pracy, nie będzie wówczas ulegała przedłużeniu o czas zwolnienia od pracy.
Po trzecie – szczególna ochrona przed zwolnieniem
Szczególna ochrona przewiduje wymóg uzyskania zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej na wypowiedzenie (lub wypowiedzenie zmieniające), albo rozwiązanie stosunku prawnego działacza związkowego.
W przypadku rozwiązania lub niekorzystnej zmiany umowy przez pracodawcę wbrew przepisom, tj. bez uzyskania zgody zarządu związku zawodowego, działacz związkowy zatrudniony na innej podstawie niż umowa o pracę będzie mógł dochodzić od pracodawcy wysokiej rekompensaty pieniężnej – równej 6 – miesięcznemu wynagrodzeniu przysługującemu tej osobie w ostatnim okresie zatrudnienia. Uprawnienie to przysługuje niezależnie od wielkości poniesionej szkody. Co więcej, taki działacz związkowy będzie mógł ubiegać się przed sądem dodatkowo o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przekraczające wysokość rekompensaty.
Podsumowanie
Jak widać, nowelizacja wprowadziła silny mechanizm chroniący trwałość stosunku prawnego działaczy związkowych niebędących pracownikami. Osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy, które zdecydują się na przystąpienie do organizacji związkowej będą mieć realną możliwość wpływania na kształtowanie się warunków zatrudnienia w firmie. Jednocześnie śmiało można stwierdzić, że omówione zmiany są kolejnym krokiem ustawodawcy w zrównywaniu sytuacji pracowników i osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Od dawna już bowiem coraz wyraźniejsze są głosy o stworzeniu jednej grupy zatrudnionych, bez względu na podstawę, i stosowanie do niej jednakowych obowiązków i uprawnień.
[i] Zmiany wprowadzone ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 1608).