SharePoniżej prezentujemy motywy wyroku Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 29 października 2019 r., sygn. akt: III SA/Po 649/19 zgodnie z którym ustanowienie obowiązku pełnienia dyżuru tylko przez jedną aptekę na terenie całego powiatu może być niewystarczające, z uwagi na brak wzięcia pod uwagę sytuacji nadzwyczajnych. Sytuacji, kiedy konieczne będzie szybkie zapewnienie dostępności do leków i usług farmaceutycznych.
Orzeczenie Sądu nie jest prawomocne, warto jednak przyjrzeć się bliżej jego uzasadnieniu. Niewykluczone, że nowe uchwały rad powiatów będą przewidywały zwiększoną ilość aptek zobowiązanych do pełnienia dyżurów, zaś ewentualne rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów będą mniej korzystne dla aptek. Skutki orzeczenia mogą być już wkrótce widoczne.
Zgodnie z art. 94 ust. 1 i 2 Prawa farmaceutycznego rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych powinien być dostosowany do potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również w porze nocnej, w niedziele, święta i inne dni wolne od pracy. Rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych na danym terenie określa w drodze uchwały rada powiatu po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin z terenu powiatu i samorządu aptekarskiego. Od wielu lat pojawiają się wątpliwości jak apteki powinny sprawować dyżury i czym należy się kierować w ustaleniu harmonogramu pracy aptek. Wiadome jest, że interes społeczny jest najważniejszy przy ustalaniu tego harmonogramu.
W omawianej sprawie rada powiatu zobowiązała jedną aptekę położoną w centralnym punkcie powiatu do pełnienia dyżurów. Mimo, iż powyższa uchwała została skonsultowana z wójtami i burmistrzami oraz z samorządem aptekarskim, a opinie były pozytywne, wojewoda uznał, że ustalenie godzin pracy aptek ogólnodostępnych na terenie powiatu nie powinno ograniczać się do ustalenia dyżuru wyłącznie jednej apteki. W przeciwnym razie brak jest zapewnienia dostępności usług farmaceutycznych dla całego powiatu oraz pomija się możliwość wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych, kiedy konieczne będzie szybkie zapewnienie dostępności do leków i usług farmaceutycznych. Wojewoda wskazał także, że w sytuacji kiedy wystąpią nadzwyczajne okoliczności i nastąpi przerwa w działaniu apteki wyznaczonej do dyżurowania, dojdzie do czasowego braku dostępu do świadczeń farmaceutycznych.
Rada powiatu uzasadniała swoją uchwałę tym, że apteka jest położona centralnie w powiecie, a jej asortyment jest bogatszy od innych aptek. Wyznaczenie apteki całodobowej w jednym miejscu było spowodowane także potrzebą zapewnienia komfortu dla mieszkańców, którzy nie będą musieli się zastanawiać, która apteka pełni dyżur. Pełnienie dyżuru przez mniejsze apteki na terenie gmin poza miastem położonym w centralnym punkcie powiatu może negatywnie wpływać na ich działalność w porze dziennej.
Sąd natomiast wskazał, że przy ustalaniu dyżurów aptek w porze nocnej i w dni wolne od pracy nie jest możliwe uwzględnienie kryterium potrzeb ludności (ponieważ wskazanie prawdopodobieństwa pojawienia się zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi nie sposób przewidzieć). Dlatego też należy kierować się ustaleniem takiego rozwiązania, które najlepiej i najszybciej umożliwi skorzystanie pacjentom z niezbędnej pomocy. Zdaniem Sądu „Ustalenie bowiem, że tylko jedna apteka na terenie całego powiatu czynna będzie całodobowo nie zapewnia odpowiedniej dostępności do usług świadczonych w porze nocnej, święta i dni wolne dla mieszkańców całego powiatu […] i nie przewiduje, że mogą zaistnieć sytuacje nadzwyczajne, kiedy potrzebny będzie możliwie najszybszy dostęp do leków i usługi fachowego farmaceuty.”. Sąd uznał, że jedynie osoby mieszkające w pobliżu apteki pełniącej dyżur mają zapewniony dostęp do usług aptecznych, zaś ci mieszkający w dalej położonych miejscowościach w powiecie są zmuszeni do pokonywania znacznych odległości. Co istotne, możliwość udania się przez tych mieszkańców do aptek położonych w innych powiatach nie ma znaczenia. Kontrola dotyczy uchwały danego powiatu, który powinien zapewnić odpowiedni dostęp do usług apteki swoim mieszkańcom. Sąd nie analizuje sposobu funkcjonowania aptek w innych powiatach.
Omawiany wyrok jest niekorzystny dla środowiska aptekarskiego, które od wielu lat podkreśla, że szczególna rola apteki w służbie publicznej w niektórych okolicznościach może być nadmiernym obciążeniem dla aptekarzy. W wielu powiatach obowiązek pełnienia dyżurów jest trudny do wykonania ze względu na małą ilość zatrudnionych magistrów farmacji. Występują także sytuacje, że dyżur pełni apteka, która znajduje się w dużej odległości od szpitalnych oddziałów ratunkowych, skąd pacjenci szukają apteki. Natomiast niepełna obsada magistrów farmacji w godzinach funkcjonowania apteki stanowi podstawę do cofnięcia zezwolenia na prowadzenie apteki – art. 103 ust. 2 pkt 3 Prawa farmaceutycznego. Dyżury aptek wiążą się także ze stałymi kosztami, które rzadko się zwracają. Przedstawiciele Naczelnej Izby Aptekarskiej wielokrotnie wysuwali postulaty, żeby NFZ płacił określone stawki za dyżury aptek, jednak tak się nie dzieje.
O dalszych aspektach prowadzenia dyżurów przez apteki będziemy informować na bieżąco.
