Kolejne działania podejmowane przez Komisję Europejską w celu zniesienia ograniczeń reklamy aptek. Czy zapowiedź skierowania sprawy do TSUE przyniesie zmiany?

Na przestrzeni ostatnich dni Komisja Europejska podjęła kolejne kroki związane z naruszeniem przez Polskę prawa Unii Europejskiej. Pragniemy przypomnieć, że w listopadzie 2013 r. w wyniku skargi indywidualnej Konfederacji Lewiatan w przedmiocie całkowitego zakazu reklamy aptek, punktów aptecznych i ich działalności w Polsce, Komisja Europejska działając na podstawie art. 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zainicjowała przeciwko Polsce postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego[1].

Przedmiotem skargi do Komisji Europejskiej jest całkowity zakaz działalności aptek uregulowany w art. 94a Prawa farmaceutycznego, który od 2012 r. wprowadził rygorystyczne ograniczenia w zakresie reklamy aptek, punktów aptecznych i ich działalności w Polsce. Należy pamiętać, że apteki i punkty apteczne oprócz informowania o lokalizacji i godzinach otwarcia, mają całkowity zakaz prowadzenia reklamy.

Jak słusznie zauważył europoseł Marek Plura w zapytaniu skierowanym w styczniu 2018 r. do Komisji Europejskiej, polski zakaz reklamy aptek, punktów aptecznych i ich działalności jest znacząco podobny do belgijskiego zakazu wszelkiej reklamy dotyczącej usług dentystycznych, który w 2017 r. został przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznany za niezgodny z prawem Unii Europejskiej.

Dotychczasowe postępowanie prowadzone przez Komisję Europejską

Zgodnie z etapami postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, pierwszym działaniem podjętym przez Komisję Europejską było wystosowanie w styczniu 2019 r.[2] do polskiego rządu wezwania do usunięcia uchybienia w sprawie ograniczeń dotyczących reklamy w sektorze usług. Na przedmiotowe wezwanie polski rząd przesłał swoje uwagi na temat stwierdzonego naruszenia. W wyniku otrzymanych informacji oraz w związku z uznaniem ich za niewystarczające oraz niedające gwarancji spełnienia zobowiązań płynących z prawa Unii Europejskiej, Komisja Europejska przeszła do kolejnego etapu postępowania. Do polskiego rządu zostało przesłane formalne wezwanie do zapewnienia zgodności z prawem UE (tzw. uzasadniona opinia) i poinformowania Komisji Europejskiej o środkach podjętych w celu usunięcia uchybień. Kluczowym jest to, że przesłana uzasadniona opinia jest ostatecznym ostrzeżeniem skierowanym do polskiego rządu. W przypadku niezastosowania się do wezwania i braku powiadomienia Komisji Ekonomicznej o podjętych działaniach, sprawa zostanie skierowana do rozpatrzenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („TSUE”). Jeżeli Polska nie spełni swojego obowiązku powiadomienia Komisji Europejskiej o podjętych działań mających na celu usunięcie uchybień, wraz ze skierowaniem sprawy do TSUE, może ona zwrócić się o nałożenie opłaty zryczałtowanej lub kary pieniężnej w wymiarze dziennym.

Jak wskazuje Komisja Europejska: „ponad 85 proc. spraw znalazło rozwiązanie na wcześniejszych etapach”[3]. Z uwagi na zaobserwowany opór polskiego prawodawcy do wprowadzenia zmian w zakresie zakazu prowadzenia reklamy aptek, punktów aptecznych i ich działalności, niewykluczone jest, że sprawa Polski będzie miała swój dalszy tok przed TSUE.

Co w przypadku niezastosowania się przez polski rząd do postanowień wyroku TSUE?

W przypadku dalszego postępowania przez Polskę niezgodnie z przepisami europejskimi, pomimo wydanego wyroku, Komisja Europejska jest uprawniona do wszczęcia kolejnego postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom. Ponowne skierowanie sprawy przed TSUE zostanie poprzedzone wystosowaniem przez Komisję Europejską pisemnego ostrzeżenia. W ramach ponownego skierowania sprawy do TSUE, Komisja może zaproponować nałożenie na Polskę grzywny (w formie zryczałtowanej kwoty lub kary pieniężnej w wymiarze dziennym) biorąc pod uwagę trzy aspekty tj.: czas trwania naruszenia, wagę naruszenia oraz wielkość państwa.

Postępowanie zainicjowane przed KE a inne tryby

Pamiętać należy, iż postępowanie o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom traktatowym nie wyklucza kwestionowania zakazu aptek w innych trybach, tak na szczeblu europejskim, jak i krajowym. Jedną z dróg, w ramach których omawiane przepisy mogą zostać uznane za niezgodne z prawem UE jest pytanie prejudycjalne, które w oparciu o art. 267 TFUE zadać może każdy sąd państwa członkowskiego, a w przypadku, gdy sąd wydaje orzeczenie kończące postępowanie w danej sprawie i poweźmie wątpliwość co do zgodności prawa krajowego z regułami UE, będzie on zobowiązany do zwrócenia się do TSUE.

Kolejną procedurą umożliwiającą kwestionowanie omawianych przepsiów jest zaskarżenie przepisów przez inne państwo członkowskie UE w oparciu o art. 259 TFUE. Procedura ta jest rzadko stosowana, niemniej jednak zapewnia szybkie rozpatrzenie sprawy – jeśli Komisja Europejska nie skłoni państwa skarżącego do wycofania skargi w ciągu trzech miesięcy od wniesienia sprawy, państwo skarżące będzie mogło wnieść sprawę do TSUE bezpośrednio.

W końcu podmioty zainteresowane wciąż mogą składać skargi indywidualne do Komisji Europejskiej w ramach procedury z art. 258 TFUE. Choć Komisja nie będzie wszczynać kolejnego postepowania, to możliwe będzie przyłączenie się do toczącego się postepowania.

Nie można również zapominać, iż argumenty dotyczące niezgodności z prawem unijnym powinny być uwzględniane przez wszystkie organy adminsitracji i sądy w postępowaniach krajowych, co wnika bezpośrednio z zasad prymatu i bezpośredniości prawa unijnego, a także obowiązku prounijnej wykładni prawa. Trwające postępowanie zainicjowane przez Komisje Europejską może stać się asumptem do zmiany praktyki organów i sądów krajowych w zakresie zakazu reklamy aptek.

Dlaczego zmiany są konieczne?

Prowadzone przez Komisję Europejską postępowanie jest kluczowe, biorąc pod uwagę rosnącą rolę farmaceutów jako pierwszego punktu kontaktowego dla pacjentów oraz coraz głośniejszej dyskusji na temat poszerzenia przysługujących im uprawnień. Chcąc przybliżyć polskie standardy do standardów panujących w Europie Zachodniej podejmowane, są dyskusje na temat wprowadzenia opieki farmaceutycznej. W czasach, gdy zauważalny są braki kadry lekarskiej farmaceuci z uwagi na swoją wiedzę i doświadczenie, mogą pozytywnie wpłynąć na poprawę jakości i skuteczności prowadzenia terapii wśród polskich pacjentów. Z uwagi na obecnie obowiązujący zakaz, który traktuje jakąkolwiek komunikację kierowaną z apteki do pacjenta jako niedozwoloną reklamę niemożliwe informowanie pacjentów przez apteki o możliwości skorzystania z usług bez narażenia się na nałożenie kary administracyjnej. Konieczność wprowadzenia zmian w zakresie zakazu reklamy aptek jest doskonale widoczne zwłaszcza przy podważaniu przez organy administracji publicznej legalności działań o charakterze wyłącznie informacyjnym, którym nie towarzyszą elementy perswazji, związanych z wprowadzonymi przez organy państwowe programami społecznymi.

Działania Komisji Europejskiej nie pozostały bez zauważenia przez podmioty działające na rynku aptecznym, które szczególnie liczą na pozytywny efekt jej działań. Zapewne dalszy ciąg postępowania będzie bacznie obserwowany przez cały rynek. Badana przez Komisję Europejską polska sytuacja dotyczy nie tylko zakazu ograniczającego swobodę działalności gospodarczej, ale również ograniczenia praw pacjenta do uzyskania informacji o możliwości skorzystania z przysługujących mu świadczeń w zakresie pomocy społecznej oraz każdej innej formy pomocy farmaceutycznej mającej pozytywny wpływ na zdrowie.

[1] Numer naruszenia: 20184028

[2] Patrz wykaz decyzji dotyczących uchybień zobowiązaniom państwa członkowskiego, dostępny na stronie: https://ec.europa.eu/atwork/applying-eu-law/infringements-proceedings/infringement_decisions/index.cfmlang_code=PL&typeOfSearch=false&active_only=0&noncom=0&r_dossier=20184028&decision_date_from=&decision_date_to=&title=&submit=Szukaj

[3] https://ec.europa.eu/atwork/applying-eu-law/infringements-proceedings/index_pl.htm