Opieka farmaceutyczna w ustawie – i co dalej?

Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty przewidziała wprowadzenie w Polsce opieki farmaceutycznej jako świadczenia zdrowotnego, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem, lekarzem oraz innymi przedstawicielami zawodów medycznych, ma czuwać nad prawidłowym przebiegiem farmakoterapii pacjentów. Ww. regulacja nie funkcjonuje jednak w praktyce. Szczegóły planu wdrożenia opieki farmaceutycznej w polskich aptekach był przedmiotem interpelacji poselskiej nr 23831, skierowanej do Ministra Zdrowia. Z odpowiedzi Wiceministra Macieja Miłkowskiego odczytujemy, czego możemy się spodziewać w tym zakresie w nadchodzących miesiącach.

NAJPIERW – ELEKTRONICZNA DOKUMENTACJA MEDYCZNA

Zdaniem Wiceministra, wprowadzenie efektywnego systemu opieki farmaceutycznej w aptekach wymaga przede wszystkim opracowania i wdrożenia odpowiednich przepisów prawnych, które pozwolą już od samego początku sprawić, że opieka farmaceutyczna będzie procesem udokumentowanym w formie elektronicznej.  Dzięki temu tworzona przez farmaceutę dokumentacja stanie się częścią (elektronicznej) dokumentacji medycznej pacjenta (EDM), co jest niezbędne do prowadzenia m.in. racjonalnej farmakoterapii. EDM ma zapewnić przepływ informacji między lekarzem a farmaceutą, umożliwić rozliczanie usług opieki farmaceutycznej, a w dalszej perspektywie – pozwolić na ocenę efektywności danych usług z zakresu opieki farmaceutycznej. Wiceminister wskazał, że prowadzone są procesy legislacyjne w tym zakresie. Możemy się zatem spodziewać, że praktyczne wdrożenie opieki farmaceutycznej będzie poprzedzone zmianami w przepisach dotyczących dokumentacji medycznej i techniczną integracja systemów, tak, by możliwe było zapisywanie oraz odczytywanie przez farmaceutów danych medycznych z EDM.

DALEJ – PILOTAŻ PRZEGLĄDU LEKOWEGO

Wiceminister wskazał, że trwają prace legislacyjne nad rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie wprowadzenia pilotażu usługi Przeglądu Lekowego, w tym przepisów umożliwiających stosowanie opieki farmaceutycznej w praktyce. Opracowywany jest także harmonogram pilotażu. Jak wskazuje Ministerstwo Zdrowia, pilotaż będzie skierowany głównie do pacjentów obciążonych wielolekowością, a ocena efektywności tej usługi, ukierunkowana zostanie na wykrywanie i rozwiązywanie problemów lekowych poprzez współpracę pacjenta, lekarza i farmaceuty w tym zebranie wywiadu terapeutycznego od pacjenta.

Zgodnie z Raportem opracowanym przez powołany przez Ministra Zdrowia Zespół ds. Opieki Farmaceutycznej[1] (dalej: „Raport”), pilotaż ma trwać 1 rok i obejmie województwa pomorskie, kujawsko-pomorskie, łódzkie, śląskie. Świadczeniodawcy uczestniczący w pilotażu będą musieli spełnić wymogi kadrowe, lokalowe i sprzętowe niezbędne do realizacji świadczenia, a farmaceuci udzielający wykonujący przegląd – przejść niezbędne szkolenia. Dopuszczalne będzie samodzielne zgłoszenie się pacjenta do wybranej apteki świadczącej usługę lub zaproszenie do udziału w programie przez farmaceutę po potwierdzeniu, że pacjent kwalifikuje się do udziału w pilotażu (np. na podstawie bieżących recept realizowanych przez pacjenta).

Przy okazji pilotażu testowana będzie także w praktyce EDM.

NASTĘPNIE: POZOSTAŁE USŁUGI

Wiceminister wskazuje przeprowadzenie pilotażu w zakresie usługi „Przegląd lekowy” posłuży do opracowania terminu i harmonogramu wprowadzania pozostałych usług opieki farmaceutycznej wskazanych w Raporcie. Ponadto zbierane informacje zwrotne dotyczące przebiegu pilotażu i przydatności stosowanych wzorów dokumentacji medycznej, w późniejszym okresie mogą posłużyć do wdrożenia pozostałych usług opieki farmaceutycznej.

Przypominamy, że wśród usług wytypowanych do wdrożenia przez Zespół ds. Opieki Farmaceutycznej w opracowanym Raporcie, poza ww. przeglądem lekowym znalazły się także:  Usługa Nowy Lek, Program Drobne Dolegliwości, Recepta kontynuowana, Przekrojowe kwestionariuszowe badanie społeczeństwa, Program profilaktyki chorób układu krążenia oraz Szczepienia w aptekach. Jak wnioskujemy z wypowiedzi Wiceministra, nie ma pewności, że wszystkie usługi zostaną wdrożone. Wiceminister wskazuje bowiem, że „w ocenie Ministra Zdrowia w tej kwestii niezbędna jest jeszcze odpowiednia analiza poziomu realizacji mierników przewidzianych dla poszczególnych celów wymienionych usług farmaceutycznych w odpowiednim horyzoncie czasowym”.  Tak czy inaczej, należy spodziewać się, że wdrożenie kolejnych usług może rozciągnąć się w czasie.

FINANSOWANIE

Wiceminister poinformował, że prowadzone są obecnie rozmowy z Narodowym Funduszem Zdrowia dotyczące zabezpieczenia środków na finansowanie pilotażu, a także – w późniejszym okresie – wybranych usług farmaceutycznych wykonywanych w ramach opieki farmaceutycznej. Kierunek działań jakie podejmuje Ministerstwo Zdrowia w tym zakresie zmierza do tego, aby świadczenia opieki farmaceutycznej mogły zostać włączone do katalogu tzw. zakresów świadczeń gwarantowanych i mogły być finansowane z budżetu NFZ na podstawie umowy z farmaceutami (lub – jak zakładamy – podmiotami prowadzącymi apteki).

Powyższe rozwiązanie należy ocenić pozytywnie. Kwestia przyjęcia odpowiednich rozwiązań w zakresie finansowania opieki farmaceutycznej niewątpliwie pozostaje jednym z najważniejszych aspektów wdrożenia opieki farmaceutycznej. Przerzucanie kosztów świadczenia opieki farmaceutycznej na apteki lub samych pacjentów, prowadziłoby bowiem do hamowania rozwoju opieki farmaceutycznej oraz znacznego ograniczenia jej dostępności. Z uwagi na powyższe, aby uczynić opiekę farmaceutyczną jak najbardziej dostępną i w pełni wykorzystać potencjał nowych rozwiązań, najkorzystniejszym byłoby ujęcie opieki farmaceutycznej w koszyku świadczeń gwarantowanych, zgodnie z planami MZ.

POSTULATY DE LEGE FERENDA

Niewątpliwie wprowadzenie opieki farmaceutycznej będzie wymagać także szeregu innych zmian w prawie, o których nie wspomniano w odpowiedzi na interpelację. Świadczenie usług opieki farmaceutycznej wymaga bowiem umożliwienia farmaceutom podejmowania komunikacji z pacjentem, wykraczającej poza lokal apteki, podczas gdy dzisiaj takie działania są interpretowane przez inspektoraty farmaceutyczne jako zakazana reklama apteki. Ponadto, aby zapewnić efektywną komunikację, należałoby umożliwić farmaceutom kontakt z pacjentami i lekarzami za pomocą nowoczesnych narzędzi, np. aplikacji mobilnych, których funkcjonowanie w aptekach obecnie również zawiera, zdaniem WIF-ów, pierwiastek zachęcający do zakupów w aptece. Konieczne jest zatem wyłączenie czynności związanych ze świadczeniem opieki farmaceutycznej z zakresu art. 94a prawa farmaceutycznego.

Aby zapewnić maksymalną efektywność opieki farmaceutycznej, niewątpliwie uzasadnione jest także rozszerzenie asortymentu, który może być sprzedawany przez aptekę na odległość. Jak bardzo potrzebne są zmiany w tym zakresie, każdy z nas mógł się przekonać w czasie pandemii. Jest to również problem, z którym na co dzień stykają się pacjenci, których dostęp do aptek jest ograniczony (np. osoby w podeszłym wieku, o ograniczonej mobilności czy zamieszkujące z dala od apteki). Obecnie bowiem z dostawą do domu mogą kupić jedynie leki sprzedawane bez recepty (i to nie wszystkie). Nie mają zaś możliwości zakupu wysyłkowego produktów leczniczych wydawanych na receptę, refundowanych wyrobów medycznych czy środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Implementacja opieki farmaceutycznej powinna zatem iść w parze z nowelizacją art. 68 ust. 3 prawa farmaceutycznego.

Niewątpliwie konieczne będzie także dookreślenie wymogów dla lokalów aptek, w których ma być świadczona opieka farmaceutyczna, uregulowanie zasad odpowiedzialności zawodowej farmaceutów za ewentualne błędy w  świadczeniu opieki farmaceutycznej oraz inne zmiany, o których pisaliśmy na naszym blogu w poprzednich artykułach o opiece farmaceutycznej.

ZAKOŃCZENIE

Zarówno farmaceuci, przedsiębiorcy apteczni jak i pacjenci z niecierpliwością oczekują wdrożenia opieki farmaceutycznej w polskich aptekach. Jak wynika z odpowiedzi Wiceministra na interpelację, na jej całkowitą implementację będziemy musieli jednak jeszcze poczekać.  Zważywszy, że sam pilotaż Przeglądu Lekowego ma trwać rok, spodziewamy się, że opieka farmaceutyczna jako gwarantowane świadczenie zdrowotne może być dostępna w aptekach dopiero za kilkanaście (lub kilkadziesiąt…) miesięcy.

[1] „Opieka farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia” – Raport z prac zespołu ds. opieki farmaceutycznej powołanego przez Ministra Zdrowia na podstawie zarządzenia z dnia 8 lipca 2020 r. (Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia z dnia 9 lipca 2020 r., Warszawa); dostępny online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/opieka-farmaceutyczna—raport, s. 39 (dostęp: 25.06.2021 r.)