Share
Z danych Komisji Europejskiej wynika, że na rynku unijnym stosowanych jest kilkadziesiąt różnych oznaczeń, które odwołują się do zrównoważonego charakteru produktów lub działalności przedsiębiorstw.
Na przykładzie łańcucha żywnościowego oznaczenia środowiskowe często odwołują się do zrównoważonego modelu działalności podmiotów począwszy od produkcji podstawowej i hodowli, poprzez technologię produkcji środków spożywczych, aż po dystrybucję i żywność oferowaną konsumentom.
Wyniki badań wskazują, że konsumenci unijni interesują się takimi oznaczeniami i nawet są skłonni do zmiany nawyków żywieniowych w trosce o środowisko naturalne. Liczba produktów oznaczanych oświadczeniami środowiskowymi (tzw. „green claims”) rośnie. Jednak w przypadku wielu tego typu oznaczeń pojawiają się wątpliwości odnośnie ich zasadności i rzetelności.
Badanie wykonane na zlecenie Komisji Europejskiej w 2020 r. wykazało, że 53,3% zbadanych oświadczeń środowiskowych było niejasnych, wprowadzających w błąd lub bezpodstawnych, a 40% było całkowicie nieuzasadnionych. Stwierdzono również, że ogromna różnorodność „zielonych” etykiet (zidentyfikowano ich około 230) podważa zaufanie konsumentów, i prowadzi do powszechnego sceptycyzmu.
Nieuzasadnione sugerowanie konsumentom, że oferowane dobra lub usługi powstały z poszanowaniem zasad ekologii i ochrony środowiska jest określane terminem green washing (w wolnym tłumaczeniu „ekościema”, „zielone mydlenie oczu” czy „zielone kłamstwo”).
W celu zwiększenia poziomu ochrony konsumentów i zapewnienia podstaw uczciwej konkurencji w Unii podjęto prace nad konkretnymi rozwiązaniami prawnymi. W marcu 2022 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie wzmocnienia pozycji konsumentów na rzecz ekologicznej transformacji (eng. Directive on Empowering Consumers for the Green Transition). W dniu 22 marca 2023 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie oświadczeń ekologicznych (ang. Green Claims Directive).
Zgodnie z przedstawionym projektem wymagane jest, aby przedsiębiorstwa uzasadniały oświadczenia, które składają na temat aspektów środowiskowych lub odziaływania ich produktów i organizacji, stosując solidne, oparte na danych naukowych, weryfikowalne metody.
Głównym celem wniosku jest ochrona konsumentów przed greenwashingiem poprzez stworzenie podstaw to tego aby oświadczenia środowiskowe były bardziej wiarygodne, porównywalne i możliwe do zweryfikowania w całej UE. To z kolei ma pozytywnie wpłynąć na postępy w tworzeniu i doskonaleniu gospodarki o obiegu zamkniętym, m.in. dzięki podnoszeniu poziomu wiedzy wśród konsumentów, umożliwieniu im podejmowania świadomych decyzji, oraz poprawę warunków konkurencji.
Projektowane przepisy będą dotyczyły dobrowolnie stosowanych oświadczeń, które odnoszą się do wpływu na środowisko, produktu lub samego przedsiębiorcy. Projekt wymaga, aby oświadczenia te były uzasadnione i aby to uzasadnienie zostało zweryfikowane ex-ante przez niezależnych i akredytowanych weryfikatorów.
Celem jest harmonizacja reguł dla zapewnienia przejrzystości i solidności tego rodzaju systemów znakowania oraz powstrzymanie narastającej liczby systemów publicznych i prywatnych o niespójnych zasadach.
Projekt dotyczy jedynie oświadczeń środowiskowych, które nie są obecnie objęte innymi szczególnymi przepisami UE.
Weryfikacja i egzekwowanie oświadczeń ekologicznych
Państwa członkowskie będą odpowiedzialne wdrożenie następujących norm oraz zasad egzekwowania oświadczeń środowiskowych:
- Oświadczenia muszą być poparte powszechnie uznanymi dowodami naukowymi, dotyczącymi odpowiednich oddziaływań na środowisko;
- Jeżeli produkty lub organizacje są porównywane z innymi produktami i organizacjami, porównania te muszą być sprawiedliwe i oparte na równoważnych informacjach i danych;
- Oświadczenia lub etykiety, które wykorzystują zbiorczą punktację ogólnego wpływu produktu na środowisko, na przykład na różnorodność biologiczną, klimat, zużycie wody, glebę itp. nie są dozwolone, chyba że zasady takich oznaczeń zostały określone w przepisach UE;
- Systemy oznakowania proekologicznego powinny być solidne i wiarygodne, a ich rozprzestrzenianie się musi być kontrolowane.
- Nowe systemy publiczne, o ile nie zostały opracowane na poziomie UE, nie będą dozwolone, a nowe systemy prywatne będą dozwolone tylko wtedy, gdy będą mogły wykazać się wyższymi ambicjami w zakresie ochrony środowiska niż ustanowione w prawie UE oraz pod warunkiem, że uzyskają wstępne zatwierdzenie;
- Oznaczenia środowiskowe muszą być przejrzyste, weryfikowane przez stronę trzecią i regularnie poddawane przeglądowi.
Wpływ nowych przepisów na przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej
Projektowane przepisy przewidują minimalne wymogi w zakresie uzasadniania, informowania i weryfikowania dobrowolnych oświadczeń.
Przedsiębiorstwa będą zobowiązane aby zapewnić wiarygodność stosowanych oświadczeń środowiskowych, m.in. poprzez przystępny i zrozumiały sposób komunikacji. Oświadczenia będą wymagały sprawdzenia przez niezależnego weryfikatora, który będzie posiadał kompetencje do wydawania certyfikatów zgodności uznawanych w UE.
Projekt dyrektywy przewiduje nadawanie uprawnień właściwym organom do przeprowadzania czynności urzędowych w celu zapewnienia właściwego stosowania nowych wymagań, m.in. w zakresie dostępu do dokumentacji przedsiębiorstw i działań w przypadku nieprawidłowości (z karami finansowymi włącznie).
Wpływ na przedsiębiorstwa
Aby uniknąć nieproporcjonalnego wpływu mikroprzedsiębiorstwa (mniej niż 10 pracowników i mniej niż 2 mln EUR obrotu) zostaną zwolnione z nowo projektowanych wymagań, chyba że same zechcą je stosować.
Przedsiębiorstwa spoza UE, które składają dobrowolne oświadczenia środowiskowe skierowane do konsumentów w UE, będą musiały również przestrzegać nowych wymagań, a stosowane przez nie systemy będą podlegały notyfikacji i zatwierdzeniu przez Komisję.
Podsumowanie
Nowa regulacja jest obiecującym narzędziem służącym eliminacji oświadczeń wprowadzających w błąd, które utrudniają prawidłową weryfikację faktycznie zrównoważonych przedsiębiorstw i produktów. W najbliższym czasie, wniosek będzie przedmiotem analizy Rady oraz Parlamentu Europejskiego. Choć proces weryfikacji wniosku potrwa prawdopodobnie kilkanaście miesięcy, warto śledzić jego losy ponieważ przyjęte normy będą miały znaczący wpływ na obowiązki przedsiębiorców posługujących się oświadczeniami środowiskowymi.
Na stronie Komisji opublikowano odpowiedzi dotyczące najczęściej zadawanych pytań w sprawie oświadczeń środowiskowych (link w materiałach źródłowych). W przypadku podatkowych pytań zachęcamy do kontaktu dzp@dzp.pl.
Materiały źródłowe:
- European Commission, Proposal for a directive on substantiation and communication of explicit environmental claims, COM(2023) 166, 22 March 2023
- European Commission, Have your say – Environmental performance of products & businesses – substantiating claims
- European Commission, The European Green Deal, COM(2019)640
- European Commission, Questions and Answers on European Green Claims, 22 March 2023
- Wniosek DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY zmieniająca dyrektywy 2005/29/WE i 2011/83/UE w odniesieniu do wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepsze informowanie i lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami
Anna Miklaszewska
Prawnik, Associate
anna.miklaszewska@dzp.pl
