ShareW Polsce coraz mocniej zauważalne jest zjawisko przeciążenia systemu ochrony zdrowia. Wpływ na tę sytuację mają m.in. uwarunkowania demograficzne, niedobór kadr medycznych, niewystarczające nakłady finansowe ze środków publicznych oraz zwiększona zapadalność na choroby cywilizacyjne, w tym choroby przewlekłe. Opieka farmaceutyczna może przyczynić się do zwiększenia efektywności systemu ochrony zdrowia poprzez skuteczniejszą farmakoterapię, która może pozwolić lepiej i szybciej rozwiązywać problemy zdrowotne przy mniejszym zaangażowaniu personelu medycznego przychodni i szpitali.
Współpraca farmaceuty z lekarzem i przedstawicielami innych zawodów medycznych
Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty opieka farmaceutyczna stanowi świadczenie zdrowotne udzielane przez farmaceutę i stanowiące dokumentowany proces, w którym farmaceuta, współpracując z pacjentem i lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych, czuwa nad prawidłowym przebiegiem indywidualnej farmakoterapii.
Współpraca farmaceuty z lekarzem prowadzącym leczenie pacjenta nie polega na zastąpieniu lekarza czy przejęciu jego kompetencji. Farmaceuta ma odgrywać jeszcze ważniejszą niż dotychczas rolę w systemie ochrony zdrowia poprzez współpracę z lekarzem prowadzącym leczenie i innym personelem medycznym, ma wspierać i uzupełniać rozpoczęty proces leczenia.
Współpraca farmaceuty z lekarzem ma w założeniu zmniejszyć ryzyko wystąpienia negatywnych skutków nieskoordynowanego procesu farmakoterapii. W szczególności opieka farmaceutyczna stanowi próbę rozwiązania problemów wynikających z nieprzestrzegania przez pacjenta zaleceń lekarskich oraz braku kontroli interakcji pomiędzy przyjmowanymi przez pacjenta lekami. Jednocześnie w przypadku wątpliwości, farmaceuta będzie mógł wskazać na potrzebę konsultacji z lekarzem, który oceni stan pacjenta i w razie potrzeby dokona modyfikacji terapii.
Opieka farmaceutyczna zakłada także współpracę farmaceuty z przedstawicielami innych zawodów medycznych. To szczególnie ważne rozwiązanie pod kątem stale rozszerzanych przez ustawodawcę kompetencji zawodowych innych profesji medycznych. Na uwagę zasługują przede wszystkim pielęgniarki i położne, które posiadają prawo wystawiania recept na część produktów leczniczych.
Przykłady odciążenia podmiotów leczniczych przez farmaceutów
Opieka farmaceutyczna wspierać będzie cały system ochrony zdrowia, co potwierdzają dotychczasowe analizy i badania. Zgodnie z raportem Ministerstwa Zdrowia „Opieka farmaceutyczna. Kompleksowa analiza procesu wdrożenia”[1]:
- Konsultacje farmaceutyczne pozwalają na zmniejszenie obciążenia innych zawodów medycznych przez rozwiązywanie drobnych problemów na poziomie aptek. Konsultacje farmaceutyczne przyczyniają się także do zwiększenia efektywności kosztowej opieki zdrowotnej przez wczesne rozpoznawanie chorób i rozwiązywanie drobnych problemów zdrowotnych.
- Przeglądy lekowe oraz indywidualne plany opieki pozwalają na ograniczenie liczby porad lekarskich, badań diagnostycznych i hospitalizacji z powodu problemów lekowych. Ograniczone zostaną także koszty związanych konsekwencjami chorób dla płatnika, np. dla nadciśnienia tętniczego, ograniczenie liczby udarów, choroby niedokrwiennej serca, niewydolności, serca, retinopatii.
- Badania diagnostyczne dostępne w aptekach pozwalają na ograniczenie barier w dostępie do podstawowej diagnostyki oraz oszczędności wynikające ze wcześniejszego rozpoznawania chorób.
- Recepty kontynuowane pozwalają na ograniczenie liczby porad lekarskich polegających na ponownym wystawieniu recepty. Istnieje także możliwości lepszej kontroli gospodarowania najbardziej drogimi lekami i racjonalnej gospodarki lekami.
Wymiana danych między lekarzem i farmaceutą
Współpraca między farmaceutą, lekarzem lub przedstawicielem innego zawodu medycznego wymagać będzie przekazywania danych dotyczących pacjenta, w szczególności wrażliwych informacji o stanie zdrowia. Obecnie proces ten nie jest dokładniej regulowany, nie zostały wypracowane jeszcze zalecane ścieżki postępowania. Strony uczestniczące we współpracy powinny jednak zwrócić uwagę na zapewnienie ochrony danych osobowych zgodnie z wymaganiami RODO oraz prowadzenie komunikacji w sposób, który nie narusza tajemnicy zawodowej.
Wzajemną komunikację mogą w praktyce utrudniać niespójne regulacje. Warto zwrócić uwagę na art. 103 ust. 2 pkt. 4a ustawy Prawo farmaceutyczne, który stanowi, że wojewódzki inspektor farmaceutyczny może cofnąć zezwolenie, jeżeli apteka przekazuje dane umożliwiające identyfikację indywidualnego pacjenta, lekarza lub świadczeniodawcy. Ograniczenie to nie dotyczy jedynie przekazywania danych do Inspekcji Farmaceutycznej, Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Systemu Informacji Medycznej (SIM). Problem interpretacyjny może więc pojawić się np. przy przekazaniu w związku ze świadczoną opieką farmaceutyczną danych dotyczących pacjenta poza aptekę, np. podczas rozmowy telefonicznej z personelem medycznym placówki leczniczej lub za pośrednictwem poczty elektronicznej.
W związku z tym warto zwrócić uwagę, że od dnia 1 lipca 2021 r. zaczęły obowiązywać przepisy nakładające na usługodawców obowiązek raportowania informacji o zdarzeniach medycznych do SIM oraz wymiany danych zawartych w elektronicznej dokumentacji medycznej (EDM) za pośrednictwem SIM. Obowiązki te zostały nałożone m.in. na podmioty udzielające opieki farmaceutycznej. Wymiana danych za pośrednictwem SIM nie stanowi naruszenia art. 103 ust. 2 pkt. 4a ustawy Prawo farmaceutyczne. Pełen dostęp do tych danych ma jednak jedynie lekarz, pielęgniarka i położna, którzy udzielają świadczeń POZ. Inne osoby (m.in. farmaceuta) mogą mieć dostęp do tych informacji m.in. za zgodą pacjenta. Zastosowanie może znaleźć też art. 26 ust. 3 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, zgodnie z którym dokumentację medyczną udostępnia się podmiotom udzielającym świadczeń zdrowotnych, jeżeli dokumentacja ta jest niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych. Udostępnienie dokumentacji medycznej nie musi jednak następować za pośrednictwem SIM. Ustawodawca nie sprecyzował wzajemnej relacji pomiędzy tymi przepisami, co może budzić niepotrzebne wątpliwości interpretacyjne i negatywnie wpływać na komunikację prowadzoną w ramach opieki farmaceutycznej. Strona publiczna podała informację, że prowadzone są procesy legislacyjne w zakresie dostosowania regulacji do sprawowania opieki farmaceutycznej[2]. Możemy zatem spodziewać się, że praktyczne wdrożenie opieki farmaceutycznej będzie poprzedzone zmianami w przepisach dotyczących dokumentacji medycznej i techniczną integracją systemów, tak, by możliwe było zapisywanie oraz odczytywanie przez farmaceutów danych medycznych z EDM.
Opieka nad pacjentem hospitalizowanym
Ustawodawca przewidział, że opieka farmaceutyczna będzie sprawowana w aptekach ogólnodostępnych. Regulacje nie odnoszą się w tym zakresie do aptek szpitalnych. Ponadto pacjent, który został przyjęty do szpitala, znajduje się pod stałą opieką lekarzy i innych specjalistów, którzy czuwają nad przebiegiem leczenia. Mimo to pojawia się pytanie, czy opieka farmaceutyczna mogłaby uzupełnić pracę lekarzy w warunkach szpitalnych? Wydaje się to potencjalnie możliwe poprzez np. opracowanie przed wypisem pacjenta ze szpitala indywidualnego planu opieki farmaceutycznej, która byłaby następnie sprawowana przez farmaceutów w aptekach ogólnodostępnych.
Ponadto opieka farmaceutyczna może odciążyć system ochrony zdrowia i usprawnić pracę podmiotów leczniczych, jeżeli zostanie zapewniona jej powszechność. W tym celu niezbędne jest finansowanie opieki farmaceutycznej ze środków publicznych. Temat ten dotychczas nie został uregulowany.
[1] https://www.gov.pl/web/gif/raport-opieka-farmaceutyczna-kompleksowa-analiza-procesu-wdrozenia-juz-dostepny, s. 18.
[2] Odpowiedź Wiceministra Macieja Miłkowskiego na interpelację poselską nr 23831
