ShareDużo emocji i wątpliwości budzą kwestie związane z finansowaniem nowego systemu gospodarki odpadami. Jednym z głównych problemów wydaje się przy tym ustalenie ilości odpadów wytwarzanych na terenie gminy oraz takie skonstruowanie opłaty, aby była ona proporcjonalna do ilości odpadów odbieranych z danej nieruchomości.
Na kwestię finansowania systemu gospodarki odpadami warto spojrzeć w szerszym kontekście i przyjrzeć się regulacjom prawa europejskiego oraz rozwiązaniom istniejącym w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Przypominamy, iż europejskie prawo ochrony środowiska pozostawia państwom członkowskim dużą dowolność w organizacji systemu gospodarki odpadami komunalnymi. Dotyczy to także finansowania systemu odbioru i unieszkodliwiania odpadów komunalnych.
Jednocześnie prawo europejskie wprowadza cele i zasady, o których państwa członkowskie powinny pamiętać organizując systemy gospodarki odpadami. Warto tutaj przywołać interesujący wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-254/08 Futura Immobiliare srl Hotel Futura i in. przeciwko Comune di Casoria, w którym Trybunał zajmował się systemem opłat taryfowych za unieszkodliwianie odpadów we włoskiej gminie Casoria (region Kampania, prowincja Neapol). Przedmiot rozważań Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dowodzi, iż polskie problemy z wprowadzeniem reformy gospodarowania odpadami, a w szczególności wątpliwości dotyczące konstrukcji i wysokości opłaty mają charakter uniwersalny.
W sprawie C-254/08 Trybunał badał, czy regulacja, iż podatek obliczany jest na podstawie prognozy objętości odpadów potencjalnie wytwarzanych przez podatników, a nie na podstawie ilości odpadów rzeczywiście przez nich wytworzonych i przekazanych do punktu zbioru jest zgodna z podstawową zasadą europejskiego prawa ochrony środowiska „zanieczyszczający płaci”. Zgodnie z przepisami prawa włoskiego to gminy ustalały stawki podatku od unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Dekret regulujący elementy konstrukcyjne podatku przewidywał, iż wysokość podatku od odpadów mogła być bądź proporcjonalna do ilości wytworzonych odpadów bądź obliczona na podstawie standardowej średniej ilości lub jakości stałych odpadów komunalnych pochodzących z gospodarstw domowych i odpadów za takie uznanych, które mogą być wytwarzane w danych lokalach i obszarach stosownie do ich przeznaczenia, na jednostkę powierzchni podlegającej opodatkowaniu i na podstawie kosztu ich unieszkodliwienia. Gmina określała stawki dla każdej jednolitej kategorii lub podkategorii odpadów mnożąc przewidywany na następny rok koszt unieszkodliwiania odpadów na kontrolowaną jednostkę powierzchni podlegającą opodatkowaniu przez jeden lub wiele ilościowych i jakościowych wskaźników wytwarzania odpadów.
Trybunał stwierdził, że częstokroć trudno jest określić dokładną objętość odpadów miejskich przekazanych przez posiadaczy odpadów. Stąd odwołanie do kryteriów opartych, z jednej strony, na zdolności wytwarzania odpadów przez ich posiadaczy, obliczanej w stosunku do powierzchni nieruchomości, którą zajmują i jej przeznaczenia, lub z drugiej strony, na rodzaju wytworzonych odpadów, może pozwolić na obliczenie kosztów unieszkodliwiania odpadów i ich podziału pomiędzy różnymi posiadaczami, ponieważ oba te parametry mogą bezpośrednio wpływać na kwotę przywołanych kosztów. W związku z powyższym rozwiązanie takie jest zgodne z zasadą „zanieczyszczający płaci”.
Przyjrzyjmy się teraz zasadom finansowania systemu gospodarki opadami komunalnymi w niektórych krajach EU. Reforma systemu gospodarki odpadami zbliżyła model polski do modeli juz od dawna istniejących w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, także w zakresie finansowania. W większości analizowanych przez nas przypadków, finansowanie odbywa się z opłat lub podatków o charakterze lokalnym. Ustalanie ostatecznej wysokości podatku lub opłaty przepisy krajowe pozostawiają wspólnotom lokalnym.
Podobnie jak w Polsce, w Irlandii gospodarka odpadami finansowana jest z opłat. Przykładowo, w Dublinie na opłatę składa się część stała („standing charges”), zależna od wielkości pojemnika na odpady, oraz część zmienna („collection charges”), uzależniona od wielkości pojemnika oraz ilości zrealizowanych odbiorów odpadów.
Odmienne rozwiązanie przyjęto w Wielkiej Brytanii, gdzie opłata za gospodarowanie odpadami stanowi część składową podatku lokalnego („council tax”). Tym samym gospodarka odpadami jest finansowania z funduszy pochodzących z podatków, a nie ze specjalnych opłat, co niweluje problem zachowania równowagi pomiędzy wysokością opłat a ponoszonymi kosztami.
Opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi występują też w Hiszpanii. Przykładowo, w Madrycie opłata za gospodarowanie odpadami zawarta jest w opłacie lokalnej „za usługi i działania dotyczące środowiska” („Tasas por Servicios y Actividades Relacionadas con el Medio Ambiente”). Wysokość opłaty nie jest związana jednak z ilością wytwarzanych odpadów, a zależy od wartości katastralnej nieruchomości.
W Danii gospodarka odpadami komunalnymi jest finansowana z opłat pobieranych równocześnie z podatkiem od nieruchomości.
W Holandii wysokość opłat uzależniona jest od wielkości gospodarstwa domowego.
Jak wiemy, w Polsce przewidziano trzy różne metody, na których rady gmin mogą oprzeć sposób obliczania opłat. Każda z nich ma wady i zalety. Rozwiązania przyjęte w innych państwach oraz przywołane orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wskazują, że brak jest jednej „najlepszej” i uniwersalnej metody, która pozwalałaby na proporcjonalne finansowanie przez wytwórców odpadów komunalnych kosztów odbioru i unieszkodliwiania wytworzonych przez nich odpadów. Wybór pomiędzy poszczególnymi możliwościami musi być dokonywany rozważnie i uwzględniać realia każdej społeczności. To, co w jednej gminie będzie przemawiało za wyborem danej metody, niekoniecznie musi mieć zastosowanie w innym miejscu.
