ShareOstatnia nowelizacja Prawa ochrony środowiska zmieniła przepisy dotyczące zasad ochrony gleby, ziemi i wód podziemnych. Wprowadziła nowe instrumenty ochrony ww. elementów środowiska. Jednym z tych instrumentów ochrony jest raport początkowy. Problem w tym, że wspomniana nowelizacja nie obejmuje przepisów szczegółowych, które określałyby kiedy należy sporządzić taki raport.
Obowiązek sporządzenia raportu początkowego dotyczy operatorów niektórych instalacji wymagających uzyskania pozwolenia zintegrowanego, tj. takich, których eksploatacja wiąże się z wykorzystaniem, produkcją lub uwalnianiem substancji powodujących ryzyko i jednocześnie występuje możliwość zanieczyszczenia gleby, ziemi lub wód podziemnych na terenie zakładu. Jak zatem określić, czy ww. przesłanki dotyczące obowiązku sporządzenia raportu początkowego zostały spełnione?
Odpowiedź na to pytanie wymaga przedstawienia kilku regulacji prawnych.
Przez substancję powodującą ryzyko ustawa Prawo ochrony środowiska rozumie (…) substancję stwarzającą zagrożenie i mieszaninę stwarzająca zagrożenie należąca co najmniej do jednej z klas zagrożenia wymienionych w częściach 2-5 załącznika I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 roku w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (…), w szczególności substancje powodujące ryzyko, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 101a ust. 5 pkt 1. Wskazane powyżej unijne rozporządzenie określa jedynie cechy identyfikujące substancje powodujące ryzyko (np. materiały wybuchowe, gazy/ciecze/ciała stałe łatwopalne itp.), a nie określa ich katalogu. Z kolei sformułowanie przepisy wydane na podstawie…, niewiele wnosi, ponieważ przepisy nie zostały jeszcze wydane. Nie jest zatem oczywiste, w jaki sposób określić, czy mamy do czynienia z substancją powodującą ryzyko, czy nie.
Uważam jednak, że w zakresie określenia katalogu substancji powodujących ryzyko należy sięgnąć do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Zgodnie z przepisami przejściowymi będzie ono obowiązywało do momentu wydania nowego rozporządzenia na podstawie przywoływanego art. 101a ust. 5 pkt 1 Prawa ochrony środowiska (tj. rozporządzenia w sprawie oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi – projekt został przedstawiony wraz z projektem przyjętej już nowelizacji Prawa ochrony środowiska), ale nie dłużej niż do 5 września 2016 roku. Na tej podstawie można argumentować, że jedynym aktem wskazującym wprost katalog substancji powodujących ryzyko jest obowiązujące obecnie rozporządzenie z 2002 roku. Taka teza jest uzasadniona także dlatego, że katalog tych substancji jest zbliżony do proponowanego – w projekcie rozporządzenia w sprawie oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi – katalogu substancji powodujących ryzyko.
Skoro możliwa jest identyfikacja substancji powodujących ryzyko, konieczne jest ustalenie, czy występuje możliwość zanieczyszczenia gleby, ziemi lub wód podziemnych na terenie zakładu. Kiedy mamy więc do czynienia z zanieczyszczeniem?
Prawo ochrony środowiska definiuje zanieczyszczenie jako emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Sposób w jaki określa zanieczyszczenie ww. definicja jest bardzo szeroki i niewymierny. W związku z tym uważam, że określenie czy mamy do czynienia z zanieczyszczeniem w oparciu o tę definicję, nie byłoby rozwiązaniem optymalnym (wydaje się, że w zbyt wielu nieuzasadnionych przypadkach odpowiedź byłaby twierdząca). Moim zdaniem również w zakresie określenia stanu zanieczyszczenia miarodajne powinno być przywoływane powyżej rozporządzenie z 2002 roku. Akt ten określa zanieczyszczenie jako przekroczenie standardu jakości gleby lub ziemi. Jak zatem określić kiedy mamy do czynienia z możliwością wystąpienia zanieczyszczenia?
Przepisy nie określają, kiedy mamy do czynienia z możliwością zanieczyszczenia, w szczególności nie określają czy chodzi o możliwość zanieczyszczenia w danej chwili, w przyszłości, czy także w przeszłości. Biorąc pod uwagę fakt, iż znowelizowane przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska przewidują mechanizmy określania miejsc potencjalnego zanieczyszczenia historycznego, należałoby przyjąć, że możliwość zanieczyszczenia odnosi się nie tylko do chwili obecnej, przyszłych zanieczyszczeń ale także chodzi o możliwość wystąpienia zanieczyszczeń w przeszłości.
Możliwe jest także posiłkowanie się dokumentem pt. Gromadzenie i analiza danych w celu objaśnienia wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących zawartości sprawozdania podstawowego, zgodnie z wymogami artykułu 22 (2) dyrektywy 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych (IED) oraz zgodnie z art. 3 (19). Wskazuje on m.in., że ocena możliwości zanieczyszczenia substancjami niebezpiecznymi może być wynikiem (…) solidnych, opartych na naukowych podstawach metod oceny ryzyka, które uwzględniają toksykologiczne, szczególne warunki danej lokalizacji i okoliczności lokalne (Gromadzenie i analiza…, s. 29).
Warto podkreślić, że Ministerstwo Środowiska dostrzegło problem z ustaleniem obowiązku sporządzenia raportu początkowego. W związku z tym, że prace nad projektem rozporządzenia w sprawie oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi, które – jak zakładam – rozstrzygałoby powyższe wątpliwości, będą jeszcze trwały około roku (takie informacje uzyskałem w Ministerstwie Środowiska), Ministerstwo Środowiska opracowuje wytyczne dla organów administracji publicznej, w jaki sposób postępować w zakresie ustalania obowiązku sporządzenia raportu początkowego. Wytyczne nie będą miały mocy prawa powszechnie obowiązującego ale będą stanowiły rodzaj dobrych praktyk dla organów administracji publicznej.
Podsumowując, możliwe jest ustalanie kiedy należy sporządzić raport początkowy w oparciu o przepisy Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi oraz w oparciu o wytyczne europejskie, a w przyszłości w oparciu o wytyczne Ministerstwa Środowiska. W zakresie określenia możliwości zanieczyszczenia konieczne jest przeprowadzenie badań nie tylko potencjalnych zanieczyszczeń w przyszłości ale także potencjalnych zanieczyszczeń historycznych.
