Rzecznika Praw Podatnika – czy administracja skarbowa zyska ludzką twarz?

W ramach nowych przepisów Minister Finansów proponuje powołanie nowej instytucji. Rzecznik Praw Podatnika będzie pełnić funkcję ingerencyjną oraz diagnostyczną. Oznacza to, że ma mieć prawo brania udziału w postępowaniach, a także badać z jakiego powodu powstają problemy w stosowaniu przepisów podatkowych.

Rzecznik o charakterze społecznym

16 sierpnia przedstawiony do konsultacji społecznych został projekt ustawy zgodnie z którą powstanie nowy urząd służący obywatelom – Rzecznik Praw Podatnika.

Zgodnie z proponowaną treścią aktu prawnego Rzecznik

„stoi na straży praw podatników, w szczególności poszanowania zasady pogłębiania zaufania do władzy publicznej, bezstronności i równego oraz sprawiedliwego traktowania, respektowania słusznych interesów podatników oraz racjonalności działania organów podatkowych wobec podatników”.

Ma być on powoływany przez premiera na wniosek ministra finansów, na nieodnawialną sześcioletnią kadencję. Rzecznikiem będzie mogła zostać osoba, która posiadać będzie tytuł naukowy z zakresu prawa lub ekonomii oraz będzie posiadała doświadczenie z zakresu stosowania prawa podatkowego.

Co urząd przyniesie podatnikom?

Z założenia Rzecznik powoływany jest przede wszystkim do pomocy obywatelom, którzy nie prowadzą działalności gospodarczej, gdyż, jak czytamy w ocenie skutków regulacji

„osoby takie co do zasady nie są profesjonalnymi uczestnikami obrotu gospodarczego, a co za tym idzie, wsparcie ze strony wyspecjalizowanej instytucji Rzecznika jest dla nich najbardziej potrzebne”.

W przypadku podjęcia kroków w celu ochrony praw podatnika będącego przedsiębiorcą, Rzecznik w pierwszej kolejności będzie musiał poinformować o swoich zamiarach Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, gdyż to on ma pierwszeństwo w udzielaniu im wsparcia.

W uzasadnieniu ustawy czytamy, że

„dysproporcja pomiędzy siłą działań organów państwa, a możliwościami obrony obywateli wymaga stworzenia wyspecjalizowanej instytucji, która wspomoże słabszą stronę – podatnika  – w wykonywaniu jego praw, a jednocześnie będzie łagodzić formalizm procedur administracyjnych”.

Rzecznik ma więc pełnić funkcję ingerencyjną. W związku z tym do jego uprawnień należeć będzie min.

• uczestniczenie jako mediator w postępowaniu podatkowym, administracyjnym i sądowo-administracyjnym;
• występowanie do właściwego organu z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w sprawie podatnika, który nie ma możliwości samodzielnego złożenia takiego wniosku;
• występowanie do MF z wnioskiem o wydanie interpretacji ogólnej w sprawach budzących wątpliwości interpretacyjne oraz mających istotne znaczenie dla grupy podatników.

Na marginesie można się zastanowić, czy powołanie RPP, nie pokazuje wadliwego działania systemu. Organy powinny bowiem prowadzić swoje postępowania w taki sposób, aby budzić zaufanie obywateli, a wszelkie niedające się rozstrzygnąć wątpliwości, co do treści przepisów prawa podatkowego, rozstrzygać się na ich korzyść. Ustanowienie urzędu Rzecznika może być dowodem na to, że Krajowa Administracja Skarbowa działa bardziej pro-fiskalnie niż pro-obywatelsko.

Jakie będą obowiązki Rzecznika?

Projektodawca w uzasadnieniu przyznaje, że „materia prawa podatkowego rozrasta się”, a przepisy są coraz bardziej skomplikowane. Dlatego też do obowiązków Rzecznika należeć będzie prowadzenie działalności edukacyjnej i informacyjnej w zakresie prawa podatkowego. Co więcej, Rzecznik Praw Podatnika ma analizować orzecznictwo sądów administracyjnych, interpretacje ogólne i indywidualne oraz sposób załatwiania przez organy podatkowe skarg i wniosków. Wyniki tych analiz co roku będą przedstawiane w formie raportu i będą podlegały ogłoszeniu w Biuletynie Informacji Publicznej. Z założenia ma to pomóc w wykryciu przyczyny problemów ze stosowaniem przepisów prawa podatkowego. Trudno jednak przewidzieć jak w rzeczywistości ten obowiązek będzie realizowany. Można oczekiwać, że raporty będą stanowić źródło wiedzy dla podatników. Dodatkowo projektodawca wskazuje, że mają one służyć jako „materiał informacyjny m.in. dla sędziów przy stosowaniu prawa podatkowego lub identyfikowaniu potrzeb szkoleniowych.”

Zgodnie z projektowaną ustawą Rzecznik ma działać przy pomocy 16 zastępców. Zgodnie z informacjami, których udzielił dyrektor departamentu systemu podatkowego w MF, Filip Świtała, planuje się aby urząd Rzecznika Praw Podatnika był strukturą terenową i żeby w każdej izbie administracji skarbowej znajdowało się biuro zastępcy. Zdaniem Ministerstwa w ten sposób obywatele będą mieli zapewnioną możliwość do kontaktu z Rzecznikiem na terenie całego kraju.

Czy Rzecznik rzeczywiście będzie spełniał swoją funkcję?

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że nowy urząd powinien być pro obywatelski i rzeczywiście działać dla dobra obywateli. Jednakże pojawiają się pewne wątpliwości. Przede wszystkim aby Rzecznik Praw Podatnika spełniał swoje zadanie i stanowił realne wsparcie dla obywateli winien być instytucją niezależną. Jak już zostało wspominane osoba na tę funkcję powoływana będzie przez premiera na wniosek ministra finansów i to przed tym ministrem będzie składała co roku sprawozdanie ze swojej działalności. Także do MF będzie przedstawiała analizę prowadzonej polityki podatkowej oraz stanu polskiego prawa podatkowego, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów, które mogą naruszać prawa podatnika. Pojawia się więc pytanie czy Rzecznik będzie na tyle niezależny aby obiektywnie dokonać tej oceny i ewentualnie skrytykować sposób działania resortu na czele którego stoi osoba, która złożyła wniosek o jego powołanie.

Wątpliwości odnośnie niezależności pojawiają się także na etapie wymagań, które stawia się kandydatom na rzecznika. Od adwokatów, radców prawnych i doradców podatkowych wymaga się 10 lat doświadczenia. Jednak od osoby, która „pełniła funkcję organu podatkowego” (czyli np. od naczelnika urzędu skarbowego) wymaga się 5 lat doświadczenia. Można to odebrać jako faworyzację osób powiązanych z administracją skarbową kosztem niezależnych prawników.

Planuje się, że ustawa wejdzie w życie w 2020 roku. Na ten moment trudno jest ocenić czy powołany Rzecznik Praw Podatnika będzie mógł osiągnąć zakładany w ustawie cel. Może okazać się, że utworzenie tego rodzaju instytucji będzie jedynie generować dodatkowe koszty dla budżetu, a ten sam cel można by osiągnąć umacniając pozycję Rzecznika Praw Obywatelskich.

Rzecznik Praw Podatnika ma uzyskać wiele uprawnień. Jeśli będzie miał możliwość w pełni je realizować, urząd przez niego sprawowany ma szanse realnie służyć obywatelom. Projektodawcy  założyli, że ewaluacja efektów projektu ma nastąpić 3 lata po wejściu przepisów w życie. Zobaczymy zatem co czas przyniesie.

Jan Czerwiński
Radca Prawny, Partner

jan.czerwinski@dzp.pl